Afag Shikhly (Cộng hòa Azerbaijan)

Vũ Văn Trung giới thiệu và dịch từ tiếng Nga

Nữ thi sĩ kiêm dịch giả Afag Shikhly

Chiều ngày 29/9, tại Baku, thủ đô nước Cộng hòa Azerbaijan, đã diễn ra buổi ra mắt tập thơ "Gün doğarkən" (tạm dịch: Mặt trời mọc) của nhà thơ Mai Văn Phấn. Tập thơ do nữ thi sĩ kiêm dịch giả Afag Shikhly tuyển chọn từ những bài thơ tiếng Nga của Mai Văn Phấn và dịch sang tiếng Azerbaijan. Tập thơ này được Ủy ban Văn hóa của Quốc hội Azerbaijan bảo trợ. Giám đốc dự án là bà Ganira Pashayeva, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa của Quốc hội Azerbaijan, Chủ tịch Ủy ban Liên Nghị viện Azerbaijan - Việt Nam. Trong lời khai mạc buổi ra mắt sách, bà Ganira Pashayeva đã nói: "Ngày 23/9/1992, Việt Nam và Azerbaijan chính thức thiết lập quan hệ ngoại giao. Từ đó đến nay, hợp tác giữa hai nước ngày càng mở rộng và hiệu quả. Cùng với nhiều lĩnh vực, hai nước chúng ta không ngừng mở rộng giao lưu văn hóa, đặc biệt là văn học nghệ thuật. Cuốn sách của Mai Văn Phấn xuất bản tại Azerbaijan lần này là sự kiện văn hóa nhân kỷ niệm tròn 30 năm hai nước thiết lập quan hệ ngoại giao. Thông qua thơ Mai Văn Phấn, độc giả Azerbaijan được dịp chiêm ngưỡng vẻ đẹp tâm hồn người Việt Nam, hiểu thêm về văn hóa, lịch sử, cũng như phong tục tập quán của đất nước các bạn". Xin trân trọng giới thiệu với bạn đọc bài viết "Người lan tỏa những tư tưởng thi ca" của nữ thi sĩ kiêm dịch giả Afag Shikhly. Bài viết được dùng làm lời tựa cho tập thơ "Mặt trời mọc" của Mai Văn Phấn.

Vũ Văn Trung

NGƯỜI LAN TỎA TƯ TƯỞNG THI CA

Là một nhà thơ đồng thời là dịch giả, tôi rất thú vị khi dịch những bài thơ của nhà thơ Việt Nam Mai Văn Phấn từ tiếng Nga sang tiếng Azerbaijan. Mặc dù đã qua một ngôn ngữ trung gian, nhưng sức lan tỏa những tư tưởng thi ca của ông vẫn mạnh mẽ, nó đã vượt qua các rào cản ngôn ngữ, văn hóa để đến với bạn đọc ở những miền đất lạ.

Tôi ấn tượng với Mai Văn Phấn từ khi biết ông đã cùng một số nhà thơ, nhà văn thế giới lên tiếng chống chiến tranh, kêu gọi hòa bình cho vùng đất Nagorno-Karabakh, nơi đã từng xẩy ra những cuộc chiến tranh đẫm máu tranh chấp lãnh thổ giữa hai nước Azerbaijan và Armenia.

Mai Văn Phấn sinh năm 1955 tại Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình. Ông tốt nghiệp khoa Ngôn ngữ và Văn hóa Nga tại trường đại học Ngoại ngữ Hà Nội, sau đó (1983) tiếp tục du học tại trường đại học Sư phạm mang tên A. M. Gorky (ngày nay là đại học Sư phạm quốc gia Belarus mang tên nhà văn M. Tank) tại thủ đô Minsk của Belarus. Ông hiện sống và sáng tác tại thành phố Hải Phòng. Các tác phẩm của ông đã được dịch ra hơn 40 ngôn ngữ quốc tế (trong đó có tiếng Nga, Anh, Pháp, Belarus, Ý, Tây Ban Nha, và hiện nay sang tiếng Azerbaijan, v.v.).

Thơ Mai Văn Phấn có phổ rộng và đa tầng. Qua những bài thơ của ông, bạn đọc có thể nhìn thấy sự thật trong từng bản thể, qua đó chiêm nghiệm được ý nghĩa cuộc sống hàng ngày. Thơ ông hiển lộ những vẻ đẹp trong sự giản dị, khơi mở từng sự kiện chân thực và sinh động, lan tỏa và thấm sâu tận đáy của thiên nhiên. Xin dẫn nguyên văn bài thơ "Vô tình trong nắng sớm" của Mai Văn Phấn để minh chứng cho nhận định này.

Vô tình trong nắng sớm

Nước đọng dưới chân núi

Một viên cuội nằm trên phiến đá cao

Không chớp mắt trong tinh khôi, yên tĩnh

Đêm qua ở đây có mưa

Ai đã ngồi kia trước hay sau mưa nặng hạt

Tự nhiên nhớ em, rất nhớ

Anh không dám nhìn đi nơi khác

Để trời xanh ngấm xuống gót chân

Từng mưa to, mưa rất to

Tắm táp cho viên cuội nhỏ

Chỉ riêng hình ảnh này

Đã làm anh yêu đời mê dại

Hình như nắng sớm đang phủ lên đỉnh núi

Làm trong suốt lòng đất, lòng cây.

Trong bài thơ trên, tác giả tư duy bằng ngôn ngữ thi ca giản dị mà tràn đầy cảm xúc. Mỗi đoạn thơ tựa như ca từ của khúc hát về thiên nhiên hoang dã, về tình yêu, tình bạn, về vẻ đẹp cuộc sống, về hy vọng và cả những âu lo dằn vặt thường nhật trong mỗi chúng ta. Những tư duy phong phú và đa tầng ấy được trình hiện trong bài thơ, đem lại cho người đọc cảm giác vừa quen vừa lạ, và cũng hé lộ những điều bí ẩn không dễ dàng nắm bắt. Thoạt đầu, người đọc có thể cảm nhận những hình ảnh, sự kiện như tản mát, rời rạc, không ăn nhập với nhau, nhưng khi đọc kỹ cả bài thơ mới thấy chúng là một thể thống nhất, được gắn quyện trong luồng cảm xúc mạnh mẽ và nhất quán. Làm được điều này, tác giả bài thơ phải có những kỹ năng đặc biệt và điêu luyện, cùng với một quan niệm thẩm mỹ vững chắc và thống nhất.

Những bài thơ của Mai Văn Phấn luôn chứa đựng những thông điệp gửi đến bạn đọc. Đó là thông điệp về tình yêu, sự hòa đồng giữa con người và môi trường sinh thái, kêu gọi mọi người cùng bảo vệ sự thuần khiết và bất khả của thiên nhiên. Mặc dù nhà thơ đến từ một đất nước xa xôi, nhưng bạn đọc Azerbaijan rất thú vị khi đọc tập thơ này của ông. Những ý tưởng và hình ảnh có phần lạ lẫm của Mai Văn Phấn như hiện ra sinh động trước mắt bạn đọc ở đây.

Đọc tập thơ "Mặt trời mọc" của Mai Văn Phấn, tôi không ngần ngại nói rằng cách tư duy nghệ thuật của ông khá giống với Franz Kafka (1883 –1924. ND), một nhà văn người Bohemia nói tiếng Đức. Ngoài ra tôi còn thấy trong thơ Mai Văn Phấn ánh sáng các tôn giáo lớn giao thoa với Thiền tông và thuyết Hiện sinh. Và thật lạ lùng, đôi khi như thấy Mai Văn Phấn quan sát trái đất qua nhãn quan của một con chim. Con chim ấy nhìn thấy những điều mới lạ mà nhiều người trong chúng ta không thể nhìn thấy, và, nó cũng nghe thấy cả những gì mọi người không thể nghe thấy...

“Mọi người và tôi bắt đầu thở mạnh, không còn sợ hãi. Chúng tôi bỗng chốc có cùng nhóm máu, cùng nằm yên cho dòng sông đỏ tươi ấm nóng đi qua. Vẫn là tôi nhưng đêm nay đã khác. Độc lập, tự do như côn trùng, muông thú. Hạnh phúc như cá bơi trong biển hồ và chim chóc trên không." (trích trường ca "Thời tái chế").

Thế giới ngày nay đang biến động mạnh và khôn lường, việc xuất bản tập thơ "Mặt trời mọc" của Mai Văn Phấn như một món quà quý dành cho bạn đọc Azerbaijan. Để hiểu sâu hơn về nhà thơ này cũng như cần tìm hiểu kỹ hơn về văn hóa Việt Nam, trước hết chúng ta phải đọc những bài thơ của ông. Tôi nghĩ rằng đời sống tinh thần của bạn đọc Azerbaijan sẽ trở nên giàu có, phong phú hơn khi tìm đến những tác phẩm của nhà thơ Mai Văn Phấn.

Baku, tháng 9 năm 2022

Afag Shikhly

TİỂU SỬ AFAG SHİKHLY

Afag Shikhly (Shikhlinskaya) sinh năm 1969, tại thành phố Baku, Cộng hòa Azerbaijan. Năm 1990, bà tốt nghiệp bác sĩ đa khoa tại Viện Y tế, mang tên nhà văn và nhà cách mạng Azerbaijan Nariman Narimanov. Năm 2018, tốt nghiệp Viện Văn học mang tên nhà văn Makxim Gorky tại Mátxcơva. Afag Shikhly hiện là bác sĩ, nhà thơ, nhà báo, dịch giả. Thành viên của Liên đoàn Nhà văn Á-Âu (2012), Azerbaijan (2014), thành viên Liên đoàn các nhà báo Azerbaijan (2013), thành viên Ban Cố vấn của Liên minh các nhà văn trẻ Thổ Nhĩ Kỳ thế giới (2013). Là người sáng lập và đồng Chủ tịch Hội Phụ nữ Mátxcơva mang tên "Hồi sinh di sản Azerbaijan - Nijat" (2015). Tổng thư ký Liên hiệp các nhà văn Azerbaijan tại Mátxcơva (2015). Từ năm 2003, tác phẩm của Afag Shikhly đã được giới thiệu trên các tạp chí của Azerbaijan, Thổ Nhĩ Kỳ, Nga, Nhật Bản, Đức, Latvia, Kazakhstan, Uzbekistan và nhiều quốc gia khác. Các tác phẩm của bà đã được dịch ra nhiều thứ tiếng trên thế giới. Tác giả của hơn hai mươi cuốn sách, trong đó một số cuốn tiêu biểu đã được xuất bản: «Дуэт Сакуры» (tạm dịch: "Hoa anh đào sóng đôi", Nhật bản), «Чырыткы» ("Свет" - tạm dịch: "Ánh sáng", Tuva), «Бехет йолдызы» ("Звезда счастья" - tạm dịch: "Ngôi sao hạnh phúc", Tatarstan), «Достларым, бана да бахар гендерин» ("Пришлите мне весну, друзья" - tạm dịch: "Hãy cho tôi mùa xuân, hỡi bạn bè), «Курбет рузгарлары» ("Ветра чужбины" - tạm dịch: "Những ngọn gió miền đất xa lạ", Thổ Nhĩ Kỳ) v.v... Afag Shikhli là tác giả của nhiều bài thơ, truyện, tiểu luận và bài báo. Bà được biết đến như một dịch giả thơ và văn xuôi từ các ngôn ngữ Nga, Thổ Nhĩ Kỳ, Ukraina, Uzbekistan, Tatar, Yakut, Bashkir, Tuvan và Việt Nam... Bà đã tham gia dịch các cuốn sách: «Новые казахские стихи» (tạm dịch: “Những bài thơ mới của người Kazakhstan”, «Антология новой татарской поэзии» (tạm dịch: “Tuyển tập thơ mới của người Tatar”, «Стихи поэтов Архангельской области. Притяжение пространства» (tạm dịch: “Những bài thơ của các nhà thơ vùng Arkhangelsk. Sức hút của không gian"), «Мой друг апрель» (tạm dịch: "Tháng tư bạn tôi", Yakutia, “Снег в апреле» (tạm dịch: "Tuyết tháng tư", Hungary), «По следам любви» (tạm dịch: "Theo bước chân tình yêu”, Rumani), «Дерево Лейлы» (tạm dịch: "Cây Leyla", Uzbekistan), «Освети мое сердце» (tạm dịch: "Thắp sáng trái tim tôi", Israel), «Gün doğarkən» (tạm dịch: “Mặt trời mọc”, Việt Nam). Bà là tác giả của dự án văn học, hợp tuyển gồm 3 tập: «Словесный мир врачей» (tạm dịch: "Thế giới ngôn từ của bác sĩ"). Afag Shikhli được nhận huân chương «Мехрибан Ана» ("Добрая мать" - tạm dịch: "Người mẹ nhân hậu") của Quỹ Dede Korkut (2013), đoạt giải thưởng Quốc tế Shahmara Akbarzadeh (2014), hai lần đoạt giải A mang tên nhà thơ Mikail Mushfik - được thành lập bởi Liên hiệp các nhà văn Azerbaijan (2014, 2015). Từ năm 2000 Afag Shikhli cùng gia đình định cư tại Mátxcơva, LB Nga.