"Skrottid", Mai Van Phan, översättning Tobias Theander, Tranan

Nhà phê bình văn học Bernur

Dịch giả Mimmi Diệu Hường Bergström

Bernur

Tack vare Cikadapriset, som tilldelas en österländsk poet som skriver i Harry Martinsons anda, ges vi möjlighet att läsa poesi från länder som Kina, Sydkorea, Japan, Taiwan, Hongkong, samt Vietnam. Bland pristagarna ryms Ko Un, Bei Dao och allra senast den formidabla Kim Hyesoon, vars Autobiografi av död kom på svenska tidigare i år.

Och Mai Van Phan, från Vietnam. Hans pris inföll 2017, och tidigare har vi kunnat läsa Höstens hastighet, en bok som innehöll både ”insekter och insikter”, med mitt valhänta försök till summering. Den utkom på Tranan, förstås, och på samma förlag utkommer nu Skrottid, som är mer sammanhållen (den förra var ett urval). I nio kapitel återberättas Vietnams 1900-talshistoria.

”En röd förbannelse”, som det heter inledningsvis, och nog finns det fog för ett sådant omdöme. Först det vi västerlänningar kallar Vietnamkriget, det som skördade cirka 5 miljoner dödsoffer i hemlandet och som där heter ”det amerikanska kriget”. Sedan bara en handfull år senare en invasion från Kina, efter att Vietnam störtat Pol Pot i Kambodja.

Till skillnad från den förra boken, som Erik Bergqvist och Maja Thrane översatte från engelska, är Skrottid översatt direkt från vietnamesiska, av Tobia Theander. Han har fått stöd från Bergqvist, och jag tycker nog översättningen fungerar bra. Det är en annorlunda bok, där dikten bryts upp i prosastycken och ibland renodlad dialog, alltså en bok som är lyrisk i vidare mening. Agneta Pleijel har skrivit ett förord som fokuserar på det amerikanska kriget, som hon lite ofint kallar ”Vietnamkriget”.

Men det här är en bok vars historieskrivning tecknar ett större porträtt än så, med återkommande referenser till den röda förbannelsen, alltså blodet. I drömmens form återberättas dess historia, med ruttnande kroppar, fängelseceller, tortyr, övergrepp och invasioner. Mellan dröm och iscensättning, kunde en säga – ett av kapitlen heter också ”Teater”.

Till boken hör också ilskna illustrationer signerade Nguyen Thanh Thanh. Det är fint. Men boken är som sagt också full av hemskheter, som svårligen låter sig glömmas:

Alla, även jag, andas äntligen djupt, utan rädsla. I detta ögonblick har vi samma blodgrupp. Vi lägger oss bredvid varandra och låter den varma röda floden dra genom oss. I natt är jag den jag var, men ändå en annan. Självständig och fri som insekten och fyrfotadjuret. Lycklig som fisken i havet och fågeln i skyn.

Mai Van Phan spar inte på effekterna. En del är lugubert så det förslår, men det är inget som kan lastas honom, utan snarare den verklighet han är ute efter att avbilda. ”Skjut inte pianisten”, som det hette förr. Vi ska inte döma poeterna för hårt heller när de bara uppfattar världens tillstånd.

Bernur

Björn Kohlström (Bernur), arbetar som lärare i svenska och engelska på Per Brahegymnasiet i Jönköping. Jag är också kritiker på beställning, och är med i juryn för Borås Tidnings Debutantpris. Förlaget h:ström har i serien Litterära profiler gett ut min bok om Virginia Woolf. Mottagare av Madeleine Gustafsson-priset 2021. Min e-postadress: bjorn.kohlstrom@jonkoping.se

(Källa:Björn)

"Thời tái chế", Mai Văn Phấn, bản dịch của Tobias Theander, Nxb. Tranan

Bernur

Mimmi Diệu Hường Bergström dịch từ tiếng Thụy Điển

Nhờ có giải thưởng Cikada dành cho nhà thơ Đông Á, sáng tác theo tinh thần của Harry Martinson, chúng ta có cơ hội đọc thơ của các tác giả đến từ Trung Quốc, Hàn Quốc, Đài Loan, Hồng-kong và Việt Nam. Trong số những người đoạt giải có Ko-Un, Bắc Đảo (Bei Dao) và gần đây nhất là nhà thơ tài năng Kim Hyesoon, người có cuốn Tự truyện về cái chết được xuất bản bằng tiếng Thụy Điển vào đầu năm nay.

Vào năm 2017, nhà thơ Việt Nam Mai Văn Phấn được trao giải thưởng này. Trước đó, tuyển tập "Höstens hastighet" (Nhịp mùa thu) của ông, một cuốn sách bao trùm "côn trùng và cái nhìn thấu tận”, theo tóm tắt vụng về của tôi. Tập thơ chọn lọc này do nhà xuất bản Tranan ấn hành. Hiện Tranan đang tiếp tục phát hành tập trường ca "Skrottid" (Thời tái chế) của ông, đây là dòng chảy thông suốt và mạch lạc hơn. Lịch sử Việt Nam thế kỷ hai mươi được thuật lại trong chín chương của trường ca này.

"Một ám ảnh đỏ", như được gọi ở phần đầu trường ca, điều đó có lẽ cũng biện minh cho một nhận định. Đó là những gì mà người phương Tây chúng ta gọi là chiến tranh Việt Nam, một cuộc chiến đã cướp đi sinh mạng khoảng 5 triệu người tại đất nước họ, và được gọi là "cuộc chiến tranh chống Mỹ". Rồi chỉ một vài năm sau, một cuộc xâm lược từ Trung Quốc, sau khi Việt Nam lật đổ chính quyền Pol Pot ở Căm-pu-chia.

Khác với thi tập trước đó do Erik Berqvist và Maja Thrane dịch từ tiếng Anh, trường ca "Thời tái chế" được Tobias Theander dịch trực tiếp từ tiếng Việt sang tiếng Thụy Điển, hợp tác với Erik Bergqvist, tôi thiết nghĩ đây là một bản dịch tốt. Đây cũng là một cuốn sách khác thường, ở đó, các trường đoạn được viết theo thể thơ văn xuôi, đôi chỗ là những cuộc đối thoại thuần túy, một trường ca trữ tình theo nghĩa rộng. Nhà văn Agneta Pleijel đã viết lời giới thiệu và tập trung vào cuộc chiến tranh chống Mỹ, mà bà gọi một cách thô mộc là "Chiến tranh Việt Nam”.

Nhưng đây là một cuốn sách mà lịch sử đã vẽ lên một bức chân dung lớn hơn thế, với những đề cập lặp đi lặp lại đến lời nguyền thẫm đỏ, tức máu. Trong khung hình của giấc mơ, lịch sử được kể lại, với những xác chết thối rữa, nhà tù, tra tấn, bạo lực và sự xâm lấn. Giữa giấc mơ và cảnh dàn dựng, có thể nói, một trong những chương còn có tên gọi "Sân khấu".

Cuốn sách còn có tranh minh họa của họa sĩ Nguyễn Thanh Thanh với những hình ảnh nổi giận. Khá đẹp. Nhưng, như tôi đã nói, cuốn sách cũng đầy những nỗi kinh hoàng, khó có thể quên được:

"Mọi người và tôi bắt đầu thở mạnh, không còn sợ hãi. Chúng tôi bỗng chốc có cùng nhóm máu, cùng nằm yên cho dòng sông đỏ tươi ấm nóng đi qua. Vẫn là tôi nhưng đêm nay đã khác. Độc lập, tự do như côn trùng, muông thú. Hạnh phúc như cá bơi trong biển hồ và chim chóc trên không."

Mai Văn Phấn không hề tiết chế sử dụng hiệu ứng. Một số chi tiết trong trường ca có phần nặng nề, u tịch, nhưng không có thể đổ lỗi cho nhà thơ, ngược lại, mục đích chính của ông là khắc họa sự thật. "Đừng bắn nghệ sĩ dương cầm*", như người ta thường nói. Chúng ta không phán xét các nhà thơ quá nghiêm ngặt nhận thức của họ về thế giới.

_______________

 * Nguyên văn câu thành ngữ của Thụy Điển: "Skjut inte pianisten, för att du inte tycker om musikstycket" - "Đừng bắn nghệ sĩ dương cầm vì bạn không thích bản nhạc". ND

Bernur

Bernur = Björn Kohlström là giáo viên dạy môn Văn và Anh ngữ tại trường cấp III Brahe ở Jönköping. Ông là nhà phê bình văn học, đồng thời là thành viên ban giảm khảo của giải viết văn cho những người mới cầm bút của tờ báo tỉnh Borås. Nhà Xuất bản H:ström đã giới thiệu cuốn sách về Virginia Woolf của ông trong mục các chân dung văn học. Ông từng nhận giải Madeleine Gustafsson năm 2021.