Vũ điệu linh hồn trong cuộc chuyển sinh

Nhà thơ Nguyễn Thị Thùy Linh cùng các con

Mai Văn Phấn

"Ngắm nhìn hạt bụi thanh tân

Hoa và Lửa giữa quây quần sương mai"

Nguyễn Thị Thùy Linh

Dù chưa chính thức xuất bản thi tập nào, nhà thơ Nguyễn Thị Thùy Linh vẫn để lại dấu ấn trên thi đàn qua những bài thơ đã được công bố. Chị có phong cách riêng, đặc biệt nổi bật trong chùm tác phẩm đoạt giải "Lục bát trăng vàng" (cuộc thi thơ lục bát "Tổ quốc và Đạo pháp[1]", 2016) và chùm tác phẩm đoạt giải cuộc thi thơ của Tạp chí Văn Nghệ Quân Đội (2015-2016). Thơ Nguyễn Thị Thùy Linh vươn tới cõi vô hình, nơi tác giả trải lòng bằng muôn trạng tâm thức và cảm xúc – từ u tối, bi ai, và đớn đau đến sự thông tuệ, hoan hỷ, an nhiên... – như một hành trình dẫn dắt con người vượt qua mê lộ đời sống để trở về sự thanh tịnh và giải thoát.

Tôi hân hạnh là người được đọc trường ca “Ngọn lửa đôi và Bông hoa" của Nguyễn Thị Thùy Linh trước khi xuất bản. Bản trường ca đánh dấu một giai đoạn mới trong hành trình sáng tác của chị. Đây là một tác phẩm rất sáng tạo về thủ pháp, nó mở rộng các chiều kích tư duy và cảm xúc nghệ thuật. Điều đáng lưu ý, trường ca này đã làm phong phú thêm quan niệm về cấu trúc thể loại, qua đó khẳng định nội lực và khả năng tìm tòi không ngừng của tác giả.

Như cái tên của nó báo trước, “Ngọn lửa” và “Bông hoa” là hai hình tượng biểu trưng nổi bật trong bản trường ca này. Hai hình tượng vừa là trụ cột định hình cấu trúc của trường ca, vừa là những bản thể tinh thần, dẫn dắt con người qua vòng luân hồi. Bản trường ca, vì thế, đã trở thành hành trình tìm kiếm sự giải thoát khỏi những vướng bận trần tục, hướng đến đời sống tinh thần, giác ngộ và tự do tuyệt đối.

Trường ca gồm chín chương, mở đầu bằng "Sóng trăng" – tiêu đề này báo hiệu một sự dao động nhịp nhàng, du dương, tỏa sáng. Trong ánh sáng lung linh ấy, thoáng hiện “ngọn lửa” và “bông hoa”, một sự kết nối để sinh ra và tái tạo không ngừng của vũ trụ. "Sóng trăng" mở ra những mối tương quan, nơi mọi duyên khởi đều gắn kết trong một trật tự siêu việt. Âm ba của trăng khơi gợi sự ân cần, dẫn dắt, đồng thời nhấn mạnh tính thiêng liêng của vũ trụ bao dung. "Sóng trăng" gồm ba tiểu khúc, là biến tấu của cùng một chủ đề và cùng chung các thi ảnh, nhưng được thể hiện bằng thơ lục ngôn, lục bát và thơ văn xuôi. Cách thể hiện này là một sự sáng tạo về thi pháp, làm nổi bật sự biến hóa của “sóng trăng”, đồng thời tương ứng với Tam Tài: Thiên, Địa, Nhân – biểu đạt sự hòa hợp giữa vũ trụ, thiên nhiên và con người.

"Bông hoa mở giữa không trung

Lửa nung giữa lửa tương phùng vẹn nguyên

Trăng ngân tiếng Mẹ dịu hiền

Xe trong muôn nẻo vạn duyên hợp hòa"

(Sóng trăng)

Ánh trăng của trời, ngọn lửa của đất và sự hồn nhiên của con người hòa quyện, mở ra không gian huyền nhiệm – nơi sự sống và linh hồn đạt đến sự giao hòa trọn vẹn.

Ở chương 1, ngọn lửa nhỏ nhoi vụt lên thắp sáng những ước vọng mong manh, những giấc mơ dang dở của trẻ thơ chưa kịp có hình hài. Câu chuyện từ đây mở ra một cánh cửa đầy hứa hẹn, nơi ngọn lửa mang cơ hội hồi sinh cho một giấc mơ chưa chạm tới. Hy vọng bừng lên, thắp sáng cõi giới luân hồi.

"Một ngọn lửa khác, đâu đó trong thế giới này, hoặc chưa xuất hiện, cũng đang thắp lên ánh sáng. Con hy vọng, một ngày nào đó, hai ngọn lửa có thể tìm thấy nhau, gọi nhau trong ánh sáng."

(Chương 1: Linh hồn vẽ dở)

Ngọn lửa đơn độc trong cõi mông lung ấy không ngừng hy vọng cuộc gặp gỡ giữa hai linh hồn để kết thành “ngọn lửa đôi” (twin flame) – một mối liên hệ tâm hồn sâu sắc và tương hỗ. Bằng biểu tượng này, tác giả đã phát lộ khát vọng chuyển hóa từ tình trạng cô độc, đơn lẻ, thiếu khuyết sang liên kết, hòa hợp, hoàn hảo.

Theo nhà ngoại cảm Leslie Sampson[2],"Ngọn lửa đôi" (twin flame) là một khái niệm tâm linh, tin rằng mỗi người có một linh hồn song sinh – nửa kia của chính mình. Cuộc gặp gỡ giữa hai linh hồn này tạo nên kết nối sâu sắc, mang lại những biến chuyển lớn trong cuộc sống. Mối quan hệ này không chỉ là tình yêu mà còn là hành trình khám phá bản thể, đối mặt thử thách và trưởng thành tâm linh. Khi vượt qua, cả hai cùng nhau phát triển và tiến hóa.

Mối quan hệ giữa hai ngọn lửa đơn trong tác phẩm không chỉ là sự kết nối đơn thuần giữa hai linh hồn mà còn là điểm khởi đầu cho sự xuất hiện của "Ngọn lửa đôi" và "Bông hoa", những biểu tượng âm thầm dẫn dắt dòng cảm xúc xuyên suốt các chương của trường ca. Sau sự thoáng hiện trong "Sóng trăng" và chương 1, "Ngọn lửa" và "Bông hoa" dần dần ẩn khuất, trở thành một phần không thể tách rời của mạch ngầm trong các chương 2, 3, 4 và 5. Sự thoáng hiện thoáng ẩn của chúng mở ra một bức tranh đa diện về tính vô thường trong cõi nhân sinh. Các chương này làm nổi bật những vấn đề tồn tại vĩnh cửu của con người: sự mất mát, đau đớn, day dứt và quyền năng sinh nở của Người Mẹ; tình trạng cô đơn, xa lạ trong xã hội đương thời và những chiêm nghiệm siêu hình về nhân sinh. Các yếu tố này cùng nhau cấu thành một không gian nghệ thuật vượt ra ngoài những ước lệ thông thường, nơi các khái niệm về sự sống, cái chết và bản thể được đẩy đến những biên độ cao trong tư tưởng và cảm xúc.    

"Nàng nằm giữa một dải chuông lớn nhỏ khác nhau xếp thành vòng tròn như những hành tinh xoay nhẹ, và những cốc nến bơ thơm ngậy xuôi hai cánh tay. Nàng là một khoảng không với muôn vì tinh tú đang rung động. Người gõ chuông vãi xuống những hạt âm thanh, chúng nối nhau thành những đợt sóng bổng trầm ngân nga không dứt. Cơ thể nàng lấp đầy âm nhạc. Nàng đang bắt rễ vào từng hành tinh khác nhau, tử cung nàng trỗi dậy những trái chín lấp lánh như quả chuông vàng kim bé nhỏ, rung lên xao động sóng âm".

(Chương 3: Thanh nữ)

Đó là cảnh giới huyền bí và trữ tình, nơi hình ảnh Người Mẹ được liên kết với vũ trụ và âm nhạc, biểu trưng cho sự phong nhiêu và tạo sinh. Cơ thể nàng, giống như một phần của thiên nhiên, rung động cùng với âm thanh, tạo ra cảm giác về sự giao hòa giữa con người và thế giới. Những Người Mẹ cảm thông, tương liên với nhau trong quá trình sinh nở nhiều rủi ro rình rập, họ nắm tay nhau truyền sức mạnh để đưa những sinh linh bé bỏng vào đời; những sinh linh này là những bông hoa của cây Mẹ. Những lát cắt đời thường đan xen triết lý, phản ánh hành trình tâm linh, nơi sự sống – từ mầm thai nhỏ bé đến linh hồn thất lạc – được nâng niu và tôn vinh, tạo nên bản giao hưởng đầy cảm xúc về nhân sinh.

Trước khi "Ngọn lửa đôi" trình hiện, tác giả đã dẫn người đọc đi qua những "Lát cắt đa ảnh" tại chương 5 đầy tính ẩn dụ. Chương này có tính phân mảnh cao, nhưng luôn có sự giao thoa giữa hiện thực đời thường và sự huyền bí, tạo thành một bức tranh siêu thực mở ra nhiều hướng liên tưởng.

"Cái bóng đè lên tôi khá nặng, gặp tiếng niệm chú trong tâm vang vọng, nó tan loãng và bay lên như con cò trắng.";

"Ngài ngồi đó, giữa rừng cây thanh tịnh, bầu trời nhỏ xuống vài giọt mưa, pháp âm vang lên như sư tử chúa.";

"Trong phòng biệt giam, tử tù nằm mơ thi thể bạn gái lành lặn tới thăm."

(Chương 5: Lát cắt đa ảnh)

Tác giả đã diễn tả những tầng sâu của đời sống, khắc họa sự chuyển biến từ ràng buộc sang tự do, từ căng thẳng sang thư thái. Mỗi hình ảnh, dù là một cánh cửa khép kín, đều mang thông điệp về sự cô đơn, sự trống vắng, nhưng ấp ủ những tia hy vọng đang âm thầm chờ đợi.

"Ngọn lửa đôi" xuất hiện lộng lẫy tại chương 6, là biểu tượng của sự sống, tình yêu và sức mạnh tinh thần. Ở chương đầu, linh hồn bị trói buộc trong ngọn lửa đơn, mòn mỏi vì chia cắt khỏi nguồn sáng của chính nó. Khi ngọn lửa ấy tự giải thoát, nó tìm lại được nửa kia và tái sinh. Cuộc hội ngộ này tạo nên một trạng thái thăng hoa, nơi hai linh hồn hòa quyện, đồng điệu và lớn mạnh hơn, trọn vẹn hơn nhờ sự kết hợp.

"Đêm qua, linh hồn tách ra từ thân thể tôi như ngọn lửa bay lên, sắc xanh mát dịu. Lần đầu tiên tôi thấy linh hồn mình đẹp đẽ, trong ngần như thế. Nó tự cắt những sợi dây đang trói chặt ánh lửa và bay lên như được giải phóng."

 (Chương 6: Ngọn lửa đôi)

Hình ảnh linh hồn tự cắt những sợi dây trói, tượng trưng cho sự vượt qua những ràng buộc thế tục và mở đường cho sự tái sinh. Tan vỡ rồi tái hợp, nhân vật nhận ra rằng tình yêu và sự cộng hưởng không chỉ mang lại ánh sáng mới, mà còn tạo nên ý nghĩa tồn tại vượt qua những ràng buộc hữu hình. "Ngọn lửa đôi" tại chương 6 không chỉ đơn thuần là sự hội ngộ, mà còn “cùng cộng hưởng ánh sáng, nhân lên những hoa trái tốt tươi". "Bông hoa" chính là kết quả tự nhiên của cuộc tìm kiếm và hợp nhất đó, mang lại sự chuyển mình, khởi nguồn cho sự hoàn hảo tinh thần của nhân vật.

Trong ba chương cuối ("Những đứa bé ngũ cốc", "Thì thầm bên lề", "Dải mây đa sắc"), "Ngọn lửa" và "Bông hoa" thể hiện sự chuyển dịch từ biểu tượng của sức sống, sự tái sinh, đến vai trò dẫn dắt hành trình hòa hợp và giải phóng.

"Ngọn lửa đôi", trình hiện tại chương 9 (Dải mây đa sắc), trở thành biểu tượng của sự hợp nhất và cứu rỗi. Hai ngọn lửa song hành, đối mặt với bóng tối và đau khổ để soi sáng, chữa lành. "Bông hoa" rực rỡ giữa tầng không mang vẻ đẹp và lời nhắn nhủ: mọi hành trình đều mang trong mình mầm mống cứu rỗi, nơi tình yêu vượt qua mọi giới hạn" (Dải mây đa sắc). "Bông hoa" lúc này tượng trưng cho sự tái sinh từ đớn đau và tổn thương, mang đến hương sắc của tình yêu và lòng bao dung. Chương cuối của trường ca dẫn người đọc qua một hành trình vượt lên khổ đau để tìm thấy sự đồng điệu, tái sinh và vẻ đẹp vĩnh cửu trong tình yêu và giác ngộ.

"Bông hoa" tỏa vầng sáng rực rỡ, mỗi cánh hoa kể lại bằng hương sắc của mình hành trình tái sinh và vượt qua bóng tối. Hương thơm của Bông hoa chữa lành mọi vết thương và xoa dịu nỗi đau từng bị lãng quên."

(Chương 9: Dải mây đa sắc).

* * *

“Ngọn lửa đôi và Bông hoa” của Nguyễn Thị Thùy Linh thấm đẫm tinh thần Phật giáo, tạo nên những giá trị tư tưởng và nghệ thuật đặc sắc. Tác phẩm khai thác các chi tiết nhỏ bé nhưng đầy ý nghĩa trong đời sống, như ánh trăng, hạt ngũ cốc, giọt nước mắt của người mẹ... Những hình ảnh này khắc họa đời sống tinh thần, những rung động nội tâm, và mối liên hệ sâu sắc giữa con người với thế giới xung quanh. Các chi tiết như "Những em bé ngũ cốc cựa mình, nứt ra từ những chiếc vỏ mỏng" hay "Dải sáng từ đôi mắt Mẹ/ Rì rầm ngấn nước bờ đêm" là biểu hiện cụ thể của sự sống và niềm hy vọng. Tác giả khéo léo kết hợp các phần mảnh, những mảnh ghép như những vệ tinh quay quanh trục chính là cuộc chuyển sinh.

"Ngọn lửa" tượng trưng cho hy vọng, ham muốn, đồng thời là năng lượng để vượt thoát, trong khi "Bông hoa" biểu đạt cho sự thanh tịnh, trí tuệ và từ bi. Hình ảnh "Bông hoa nở trên đỉnh núi tuyết, mớ xiêm y trắng muốt nàng tiên nữ bỏ quên" hay "ánh sáng Ngọn lửa đôi đã lan tỏa khắp không gian" phản ánh bước chuyển hóa của con người, từ khổ đau đến giác ngộ. Tinh thần từ bi và trách nhiệm với chúng sinh được thể hiện qua những đoạn miêu tả về linh hồn thai nhi, tiếng thì thầm của những mầm sống thành hình hài, và lòng trắc ẩn dành cho những sinh linh bé nhỏ, phản ánh tư tưởng bất hại (ahimsa) của nhà Phật.

Tinh thần Phật giáo làm sâu sắc thêm ý nghĩa của những chi tiết nhỏ, đưa chúng vượt lên khỏi phạm vi đời sống hàng ngày để trở thành biểu tượng tâm linh và triết lý nhân sinh. Sự hòa quyện này tạo nên một thế giới nghệ thuật, nơi thực tại và phi thực tại, vô minh và giác ngộ không còn phân cách.

* * *

Trường ca của Nguyễn Thị Thùy Linh là một tác phẩm có bản sắc trong dòng văn học sử thi hiện đại. Mặc dù chịu ảnh hưởng của sử thi truyền thống với các yếu tố huyền thoại, nhưng "Ngọn lửa đôi và Bông hoa" lại phá vỡ các quy tắc của thể loại này, tạo ra một cấu trúc mới, tự do, không bị ràng buộc bởi những yếu tố thời gian và không gian. Điều này khiến cho trường ca tạo ra một không gian mở, hòa quyện giữa cõi trần và các cõi giới khác, giữa mộng mơ và thực tại.

Khác với sử thi truyền thống, nơi các sự kiện và nhân vật thường diễn ra theo tuyến tính chặt chẽ, trường ca của Nguyễn Thị Thùy Linh chứa đựng những đoạn trường thuật đan xen giữa các chiều không-thời gian. Sự chuyển tiếp giữa quá khứ và hiện tại, giữa giấc mơ và thực tế, không chỉ tạo nên một không gian đa tầng mà còn tái hiện những trải nghiệm cảm xúc sâu sắc. Những bước ngoặt trong câu chuyện không được báo trước, đem lại sự bất ngờ và sự phong phú trong cảm nhận.

Hai biểu tượng chính, "Ngọn lửa" và "Bông hoa", không hiện diện liên tục trong tác phẩm mà có những lúc ẩn khuất, rồi bất ngờ xuất hiện trở lại. Tôi cho rằng đây là ý đồ của tác giả xây dựng một cấu trúc mới lạ, không theo quy ước cũ, mà điểm nhấn là sự đan xen giữa hiện thực và huyền ảo. "Ngọn lửa" và "Bông hoa" không phải biểu tượng những anh hùng như trong sử thi truyền thống, mà là những biểu tượng tâm linh, mang ý nghĩa sâu sắc về sự kết nối giữa con người và thiên nhiên, giữa hữu hình và vô hình. Mỗi lần những biểu tượng ấy xuất hiện không chỉ tái hiện một câu chuyện, mà còn mở ra những tầng nghĩa phong phú.

Các chương trong trường ca này là sự kết hợp giữa thơ và văn xuôi, hoặc thuần thơ văn xuôi, có thể đứng độc lập, biểu đạt một không gian riêng biệt, vừa liên kết, vừa tách biệt. Điều này giúp tác phẩm mở rộng không giới hạn những tầng ý nghĩa và cảm xúc. Đây là những khúc tráng ca về thiên nhiên, những hồi tưởng về quá khứ, hay những giấc mơ huyền bí. Những yếu tố này hòa quyện vào một dòng chảy liên tục, tạo nên sức hút và sự hấp dẫn cho người đọc.

* * *

Thể loại trường ca hiện đại có hướng đi riêng biệt, không theo lối truyền thống, nó mở ra những quan niệm mới mẻ về cấu trúc và cách tiếp cận. Trong khi trường ca truyền thống thường là một bài thơ dài hoặc câu chuyện thơ mang tính sử thi, trường ca hiện đại không chỉ đơn thuần là sự nối tiếp của một câu chuyện mà còn là những lớp cắt thời gian đa diện, phản ánh sự phức tạp của đời sống con người. Các tác phẩm của các nhà thơ thuộc thế hệ sau Đổi mới (1986) đã cho thấy rõ sự cách tân này, mỗi tác giả mang đến một quan niệm và cách tiếp cận riêng biệt về thể loại trường ca.

Sự chuyển mình của trường ca hiện đại rất rõ nét trong “Ngọn lửa đôi và Bông hoa”. Đây là bước đi mới trong việc khám phá chiều sâu của con người trong mối tương quan với đa thế giới và những khái niệm vượt thời gian. Tác phẩm này mở ra một không gian nghệ thuật đa chiều, nơi các quan niệm triết lý và sự siêu hình của tôn giáo giao thoa, khẳng định vị trí và sức mạnh của thể loại trường ca trong văn học đương đại.

Nhà thơ Nguyễn Thị Thùy Linh, với tinh thần Phật giáo thấm đẫm, đã biểu đạt sâu sắc tư tưởng về sự sống, cái chết và tái sinh. Trường ca “Ngọn lửa đôi và Bông hoa” của chị phản ánh sự biến hóa không ngừng của vũ trụ và con người, đồng thời mở ra một không gian triết lý đầy chiêm nghiệm, nơi sự sống được nhìn nhận như một dòng chảy vô tận, không ngừng vận hành qua những chu kỳ tái sinh. Tác phẩm này đánh dấu một hướng đi mới trong sáng tác của Nguyễn Thị Thùy Linh, và tôi kỳ vọng chị sẽ tiếp tục cho ra đời những tác phẩm đột phá, giàu tính sáng tạo như vậy.

Ninh Bình, 15/1/2025

M.V.P

___________________

[1] "Lục bát trăng vàng" là giải Nhất cuộc thi Thơ do Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Hội đồng Trị sự Trung ương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, Trung tâm Nghiên cứu bảo tồn phát huy văn hóa dân tộc Việt Nam phối hợp với website Lục bát Việt Nam, Tạp chí Hữu nghị, Tạp chí Văn hiến Việt Nam, Tạp chí điện tử Viettimes, Công ty Quảng cáo Báo chí Truyền hình Việt Nam đồng tổ chức.

[2] Leslie Sampson (chưa rõ năm sinh) là một nhà văn, nhà ngoại cảm Hoa Kỳ. Bà đã viết cuốn sách "Giải mã bí ẩn về nhân duyên tiền định: sợi dây vô hình gắn kết hai linh hồn song sinh", Nxb. Thanh Niên, 2024.