Đôi dòng về nhà văn Trần Thanh Cảnh và "Bến chia ly"

Mai Văn Phấn

Nhà văn Trần Thanh Cảnh, biệt danh “Người kể chuyện Kinh Bắc”, nổi bật với khả năng tái hiện sinh động và sâu sắc những câu chuyện, truyền thuyết, cùng những đặc trưng văn hóa của vùng đất Kinh Bắc. Với phong cách kể chuyện cuốn hút, ông khéo léo kết hợp yếu tố văn hóa, phong tục và số phận con người trong từng trang viết. Trần Thanh Cảnh không chỉ khắc họa cuộc sống, mà còn làm sáng tỏ sự phức tạp trong tâm lý nhân vật, phản ánh sâu sắc những biến động trong đời sống và lịch sử dân tộc, giúp người đọc cảm nhận rõ rệt sự giao thoa giữa quá khứ và hiện tại, giữa cá nhân và cộng đồng.

Cùng với đề tài hiện đại, Trần Thanh Cảnh là nhà văn có duyên kể chuyện lịch sử, dùng tích xưa để soi chiếu những vấn đề thời nay. Ông đã viết bộ ba tiểu thuyết sinh động và hấp dẫn về Nhà Trần: "Đức Thánh Trần" (Nxb. Hội Nhà Văn, 2017), "Trần Thủ Độ" (Nxb. Hội Nhà Văn, 2020), và “Trần Nguyên Hãn” (Nxb. Phụ nữ, 2021). Ngoài ra, ông còn viết những truyện ngắn kể về triều đại Nhà Trần. Các tác phẩm của Trần Thanh Cảnh không chỉ tái hiện các sự kiện lịch sử mà còn khai thác chiều sâu tâm lý của nhân vật trong những bối cảnh đầy biến động. Những chiến công oanh liệt và cuộc kháng chiến chống ngoại xâm trong tiểu thuyết của ông được đào sâu vào những mối quan hệ quyền lực, tranh chấp nội bộ trong hoàng tộc, và sự đối mặt với những thử thách của thời đại. Các nhân vật trong tiểu thuyết của Trần Thanh Cảnh không chỉ là anh hùng huyền thoại hay những vị vua lẫm liệt, mà còn được xây dựng với nhiều góc nhìn và chiều sâu tâm lý phức tạp, giúp người đọc cảm nhận được những nỗi niềm, góc khuất, khát vọng và bản chất con người trong họ.

Lối kể chuyện của Trần Thanh Cảnh bộc trực, mạnh mẽ, phản ánh đúng khí chất của ông – một con người cứng cỏi, trung thực và đam mê lịch sử, văn hóa dân tộc. Ông không ngần ngại đối mặt với những vấn đề gai góc của xã hội và lịch sử, đưa ra những quan điểm rõ ràng và mạnh mẽ về các nhân vật, sự kiện.

Tôi yêu thích các tác phẩm của Trần Thanh Cảnh. Thi thoảng, mỗi đêm trước khi ngủ, tôi thường vào YouTube để nghe lại những truyện ngắn của ông. Trong số đó, truyện ngắn "Kỳ nhân làng Ngọc" là một tác phẩm tiêu biểu, thể hiện rõ bút lực, sự sâu sắc và tài tình trong việc khắc họa tâm lý các nhân vật. Câu chuyện không chỉ phản ánh mâu thuẫn nội tâm phức tạp mà còn kết hợp tinh tế giữa yếu tố truyền thống và hiện đại. Trần Thanh Cảnh đã bứt phá với thi pháp độc đáo, khiến người đọc không chỉ hiểu mà còn cảm nhận sâu sắc về con người và xã hội qua những chi tiết tinh tế và đầy ẩn dụ.

Vừa qua, tại Đại hội Nhà văn phía Bắc khu vực II, tôi may mắn nhận được tập truyện ngắn "Bến chia ly" do Trần Thanh Cảnh tặng. Cuốn sách được Edition VIPEN Berlin ấn hành tại LB. Đức năm 2022, chia thành hai phần: Phần 1 gồm 9 truyện ngắn mang tên "Những câu chuyện mười năm", còn phần 2, "Chuyện thời Covid", bao gồm 5 truyện ngắn. "Bến chia ly" là tập truyện ngắn mang đậm chất triết lý, phản ánh những cảm xúc và suy tư về cuộc sống qua từng giai đoạn lịch sử. Với sự kết hợp giữa hiện thực và những bài học từ quá khứ, tác phẩm gợi mở để người đọc suy ngẫm về tình yêu, sự mất mát và niềm hy vọng.

Trong cuốn sách "Bến chia ly", tôi đặc biệt ấn tượng với truyện ngắn cùng tên viết về chiến tranh. Truyện mang đậm tính biểu tượng, ám ảnh, và khá lạ. Trần Thanh Cảnh không chỉ khai thác chiến tranh mà còn làm nổi bật bản năng con người trong hoàn cảnh khắc nghiệt, nơi mong manh giữa sự sống và cái chết, giữa sự trỗi dậy của cái tôi và những quy phạm đạo đức xã hội...

Câu chuyện "Bến chia ly" diễn ra vào một chiều đầu đông, khi một tiểu đội gồm 12 người lính trẻ hành quân qua một bến sông. Tại đây, họ gặp một người lái đò già và một thiếu phụ trẻ sống cùng hai đứa con sinh đôi trong một quán nhỏ ven đường. Người thiếu phụ từng là bộ đội Trường Sơn, chồng chị hiện đang chiến đấu ở chiến trường. Chị sống đơn độc, lặng lẽ nuôi con và chờ đợi ngày đoàn tụ. Những người lính ghé vào quán của chị nhờ nấu bữa cơm tối và xin nghỉ qua đêm. Họ nhanh chóng thân thiết, chia sẻ những câu chuyện đời lính, những ước mơ và khát vọng. Đêm đó, trong ánh sáng leo lét của ngọn đèn dầu, những người lính trẻ, còn chưa quen với nỗi cô đơn và hiểm nguy của chiến trận, đã tìm thấy sự an ủi, ấm áp trong tình thương của người thiếu phụ. Chị trở thành người yêu, người vợ, người mẹ của những người lính trước khi họ ra mặt trận. Và cái đêm kỳ lạ ấy đã diễn ra...

Đây là đoạn kết của câu chuyện: "Đến đầu năm Ất Mão (1975), họ đã hầu như đi dọc chiều dài đất nước. Họ trong đội hình dự bị chiến lược của quân đội nên luôn ở phía sau. Tháng tư năm ấy, khi những khẩu AK mới tinh, nòng còn nguyên ánh thép xanh chưa kịp bắn viên nào thì họ đã có mặt trên chiếc xe quân sự tiến vào Sài Gòn. Vẫn nguyên một tiểu đội mười hai người. Họ mỉm cười hân hoan nghĩ ngày chiến tranh sắp kết thúc. Họ sắp trở lại giảng đường đại học. Và họ sẽ cùng nhau trở lại bến sông…/ Bỗng một tiếng nổ kinh trời và một quầng lửa da cam bùng lên./ Một quả mìn chống tăng còn sót lại trên đường phát nổ, đúng vào chiếc xe chở mười hai chàng lính trẻ./ Họ bay lên, bay lên, bay lên mãi mãi….".

Bạn có tin vào tính xác thực của câu chuyện trong "Bến chia ly" không? Xin đừng ngần ngại hay băn khoăn khi trả lời, vì đó chính là đặc tính của biểu tượng nghệ thuật mà văn học mang lại cho bạn trong truyện ngắn này. Tôi cảm nhận được dấu vân tay của nhà văn Trần Thanh Cảnh in đậm trong từng chi tiết hư cấu. Tính hư cấu trở nên rõ nét qua diễn biến tâm lý của 12 người lính trẻ và người thiếu phụ trong cái đêm đặc biệt ấy. Nhà văn muốn truyền đạt với chúng ta cuộc giằng xé giữa bản năng, khát vọng sống và những cảm xúc sâu thẳm về tình người. Tác phẩm khắc họa sự phức tạp của con người trong chiến tranh, nơi mà tình yêu, sự hy sinh, và khát vọng sống trọn vẹn giao thoa trong những hoàn cảnh ngặt nghèo nhất.

Vẻ đẹp nhân tính của người thiếu phụ được Trần Thanh Cảnh biểu đạt qua hình ảnh đầy tính nhân văn và tinh tế về tình mẹ, tình thương yêu con người, và cảm giác thân xác trong một hoàn cảnh đặc biệt. Diễn tiến gay cấn đầu tiên trong truyện là đoạn văn mô tả khoảnh khắc đầy cảm xúc giữa cậu lính trẻ và người thiếu phụ, nơi những cảm giác thân thể giao hòa với cảm xúc và bản năng tự nhiên của con người. "Cậu lính trẻ rúc gọn vào ngực người đàn bà đang nuôi con nhỏ. Bộ ngực to dập dềnh ấm nóng. Mùi sữa thơm nức. Chút sữa thừa ứa ra lần áo. Cậu lính trẻ rúc mặt xuống, thè lưỡi nếm. Ngọt lành. Cái lưỡi mềm mại chạm vào đầu ti qua lần vải mỏng. Chỉ thế là đủ cho một dòng điện chạy xoẹt từ đỉnh đầu đến gót chân. Tê dại. Hai thân thể cong lên, dính chặt vào nhau trong vô thức."

Sự hòa hợp thể xác ở đây không đơn thuần là sự thỏa mãn bản năng, mà còn là sự gắn kết tình cảm, giữa hai con người tìm kiếm sự ấm áp và an ủi trong thế giới đầy đau thương và chia ly. Dù trong hoàn cảnh khắc nghiệt của chiến tranh, người đàn bà vẫn thể hiện phẩm chất cao đẹp của con người: tình yêu thương, sự bao dung và lòng trắc ẩn. Câu chuyện của họ không chỉ là một biểu hiện của tình yêu giữa con người mà còn là sự tìm kiếm sự an lành trong những phút giây đau khổ, mong manh...

Không gian trong đoạn văn dưới đây đậm đặc những xúc cảm, những đôi mắt trẻ trai sáng rực, khẩn thiết và đợi chờ, biểu tượng của khát vọng được thỏa mãn. Bản năng sinh lý, như cách miêu tả này, không chỉ là phản ứng tự nhiên mà còn cuốn hút mãnh liệt, đầy dục vọng. "Những đôi mắt trẻ trai sáng rực trong đêm quây quanh giường từ lúc nào. Khẩn thiết. Đợi chờ. Van xin. Thiếu phụ hiểu họ muốn gì. Nàng ra hiệu cho họ về chỗ nằm. Nhẹ nhàng ngồi dậy. Chèn thêm chăn cho hai con. Tuột hẳn chiếc áo xuống giường. Phần thân trên và bộ ngực to căng tràn trắng lóa tỏa ra một thứ ánh sáng mơ màng thần bí trong đêm. Nàng luồn xuống, thả mình vào giữa những người trẻ trai đang khao khát cực điểm. Những tiếng rên rỉ sung sướng cất lên át cả tiếng côn trùng ăn đêm. Tiếng hơi thở dồn dập nóng bỏng nồng nàn. Những thanh âm đứt quãng xôn xao. “Mẹ em đây…” “Chị em đây…” “ Người yêu em đây…” “ Bạn gái em đây….” “ Của em đây…”. Hối hả. Gấp gáp. Nóng rực. Cả gian quán nồng nàn hương đàn bà, hương trai trẻ thanh tân, hương sữa mẹ…"

Sự xuất hiện của người phụ nữ trong bóng đêm, với những hành động tinh tế như ra hiệu và chèn thêm chăn cho con, tưởng chừng như gợi lên sự bình yên, nhưng ngay lập tức, sự chuyển động của cơ thể nàng, với ánh sáng huyền bí tỏa ra từ một phần cơ thể, đã làm nổi bật vẻ đẹp gợi cảm của nữ tính. Cái đẹp thể hiện trong sự giao hòa giữa thể xác và khát vọng, khiến không gian tràn ngập âm thanh, hơi thở, tiếng rên rỉ và tiếng gọi đứt quãng. Nhà văn đã miêu tả sự hòa quyện của cảm xúc, cảm giác và bản năng, đưa người đọc vào trạng thái mê hoặc, ám gợi. Trần Thanh Cảnh đã khắc họa vẻ đẹp thuần khiết và huyền bí, nơi thân xác và tinh thần hòa quyện.

Tôi đánh giá cao tính biểu tượng trong truyện ngắn này. Tác phẩm chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa, đặc biệt là tính biểu tượng trong việc khám phá tâm lý con người. Những hình ảnh trong truyện, từ đôi mắt sáng rực của những thanh niên, đến cơ thể người phụ nữ tỏa ánh sáng mơ màng, đều mang tính biểu tượng về sự phân tách, về ranh giới giữa hai thế giới: thế giới dục vọng và thế giới của những ràng buộc, giữa tự do và cấm đoán, giữa gắn kết và tách rời. Đây là "Bến chia ly" về cảm xúc, sự tan rã của những liên kết tự nhiên và sự xâm nhập của các yếu tố bên ngoài. Đó là một biểu tượng mạnh mẽ về sự đối đầu giữa bản năng nguyên thủy của con người và những giá trị đạo đức, những khuôn mẫu xã hội mà con người phải đối mặt.

"Bến chia ly" thể hiện thông điệp sâu sắc về bản năng con người, sự giằng co giữa lý trí và dục vọng, giữa thế giới thực và thế giới nội tâm. Tính biểu tượng trong tác phẩm này giúp người đọc suy ngẫm về các giá trị xã hội, cấu trúc văn hóa và khát vọng tiềm tàng trong con người. Đồng thời, tác phẩm cũng phản ánh mạnh mẽ tinh thần phản đối chiến tranh, lên án những tàn phá và đau thương mà nó mang lại, khẳng định sự vô nghĩa của bạo lực và sự tàn khốc của xung đột. Trần Thanh Cảnh không chỉ mời gọi chúng ta suy tưởng về cuộc sống cá nhân mà còn mở ra một thông điệp nhân văn rộng lớn, kêu gọi một thế giới hòa bình, nơi con người tìm thấy sự đồng cảm và kết nối, thay vì chia rẽ và hủy diệt. Từ đó, tác phẩm đưa chúng ta vào một thế giới đầy dấu hỏi, nơi mỗi hành động, mỗi biểu tượng đều mở ra những tầng ý nghĩa sâu xa, mơ hồ và ám ảnh.

Tác phẩm "Bến chia ly" của Trần Thanh Cảnh cũng gợi cho tôi nhớ đến tính biểu tượng về quyền năng của Thượng Đế trong sách Sáng Thế Ký của Kinh Thánh Cựu Ước, khi Thiên Chúa tạo dựng trời đất trong sáu ngày, và ngày thứ bảy là ngày nghỉ ngơi, để tôn vinh sự hoàn tất và thánh hóa công trình sáng tạo. Đây là một biểu tượng về sự sáng thế, không nên nhìn dưới con mắt lý tính khoa học, mà là một lời mời gọi con người tham gia vào mối quan hệ thiêng liêng với Đấng Tạo Hóa.

Hình ảnh người thiếu phụ dâng hiến trước 12 người lính trẻ trước giờ ra trận là một biểu tượng mạnh mẽ về sự hy sinh và vẻ đẹp nguyên sơ của bản năng con người. Chị đại diện cho đất mẹ, cho cội nguồn sự sống, sẵn sàng trao tặng tất cả để nuôi dưỡng và duy trì dòng chảy sinh tồn. Sự dâng hiến của chị không chỉ là biểu hiện của tình yêu thương, sự cảm thông, mà còn là hành động cứu rỗi, mang đến cho những người lính trẻ sức mạnh tinh thần và niềm tin vào sự sống trước giây phút đối mặt với hiểm nguy của chiến tranh. Qua đó, chị vượt lên mọi giới hạn đạo đức, mọi quy ước xã hội, trở thành biểu tượng của vẻ đẹp thuần khiết và bất diệt, nơi bản năng và nhân tính hòa quyện, khẳng định ý nghĩa thiêng liêng của sự sống trong sự hủy diệt khốc liệt của chiến tranh.

Trần Thanh Cảnh là một nhà văn Việt Nam đương đại với phong cách viết độc đáo, kết hợp hài hòa giữa hiện thực đời sống và chiều sâu triết lý nhân sinh. Văn chương của ông sắc sảo và chân thực, không ngại dấn thân vào những vấn đề gai góc của xã hội, như bất công, tha hóa, và những biến động đạo đức trong đời sống con người. Tuy nhiên, thay vì tạo cảm giác nặng nề, cách ông phản ánh hiện thực lại rất tự nhiên và gần gũi. Các nhân vật trong tác phẩm của Trần Thanh Cảnh được khắc họa sắc nét, với nội tâm phong phú và phức tạp, tạo nên tính đa nghĩa trong cảm nhận. Dù đối diện với những đề tài sâu sắc, giọng văn của ông vẫn giữ được sự ấm áp, đôi khi pha chút dí dỏm nhẹ nhàng, nhưng luôn thấm đẫm tính phản biện sắc bén. Ngôn từ của Trần Thanh Cảnh giản dị nhưng đầy cảm xúc, chính xác và sống động, khiến người đọc như hòa mình vào không gian câu chuyện.

Tôi viết đôi dòng này về nhà văn Trần Thanh Cảnh, chủ yếu xoay quanh truyện ngắn "Bến chia ly" của ông. Vì chưa có cơ hội tiếp cận đầy đủ các tác phẩm của ông, tôi tin rằng chỉ khi đọc một cách trọn vẹn và cẩn trọng, tôi mới thực sự thấu hiểu thế giới văn chương mà Trần Thanh Cảnh tạo dựng. Hy vọng với sự kiên nhẫn và may mắn, tôi sẽ tìm được "duyên chữ nghĩa" để cảm nhận sâu sắc hơn về ông và những câu chuyện ông gửi gắm.

Hải Phòng, 4/01/2025

M.V.P

Với nhà văn Trần Thanh Cảnh, Hải Phòng, 26/12/2024