SỰ ĐA DẠNG, BIỂU CẢM DỮ DỘI

 

 

Nhà phê bình Văn học Filip Lindberg

 

 

 

”Nhịp Mùa Thu” của Mai Văn Phấn —Chuỗi sách tác giả đoạt giải Cikada - Nhà xuất bản Tranan 2017 - Phê bình văn học của Filip Lindberg trong tạp chí văn học Karavan, số 1 năm 2018.

 

Liên hoan Thơ Thụy Điển vừa diễn ra hai ngày, 23 và 24 tháng 3 năm 2018 tại Thư viện thành phố Stockholm. Năm nay có 15 nhà xuất bản tham gia triển lãm và phát hành sách cùng các ấn phẩm báo chí. Tại đây tôi đã mua được cuốn tạp chí Karavan số 1 năm 2018, dày 80 trang. Tại trang 73 và 74 có đăng hai bài bình luận văn học về thơ của nhà thơ Ko-Un (Hàn Quốc), và về tập thơ ”Nhịp Mùa Thu” của nhà thơ Mai Văn Phấn (Việt Nam). Bìa sau tạp chí số này với nền vàng thổ, trên đó có hình một chú chim sẻ đang vỗ cánh bên bài thơ ”Đêm lập xuân” của Mai Văn Phấn.

 

Karavan là một tạp chí văn học với tôn chỉ ”một hành trình giữa các nền văn hóa Á châu, Phi châu và Mỹ La-tinh. Tạp chí chuyên đăng tải các bài nghiên cứu, khảo luận về văn xuôi, thơ, tiểu luận, phê bình văn học, những trích đoạn các bài viết hay bằng tiếng Thụy điển. Tạp chí phát hành định kỳ theo quý, một năm bốn số, với số lượng trên dưới một trăm trang. Đây là tạp chí văn học uy tín, được các nhà thơ, nhà văn, nhà nghiên cứu và bạn đọc Thụy Điển quan tâm.

 

Xin giới thiệu với bà con Facebook bài viết ”Sự đa dạng, biểu cảm dữ dội” của tác giả Filip Lindberg về tập thơ ”Nhịp Mùa Thu” của Mai Văn Phấn.

 

Filip Lindberg là nhà thơ, nhà nghiên cứu, nhà phê bình văn học, tổng biên tập tạp chí văn học Tydningen.

 

Mimmi Diệu Hường Bergström giới thiệu và dịch từ tiếng Thụy Điển

 

 

 

SỰ ĐA DẠNG, BIỂU CẢM DỮ DỘI

 

 

Filip Lindberg

 

Tôi không ngừng bị lôi cuốn bởi hấp lực thơ ca đã nới rộng tầm nhìn, tạo nên một không gian vượt ra ngoài khuôn khổ của trang giấy: những hình ảnh bất ngờ nhưng chuẩn xác, ngôn từ giàu hình tượng cô đọng và xáo trộn, nhưng lại hé mở những điều bình dị, gần gũi nhất. Những chi tiết dường như rất khó giải thích lại có thể đem đến những cảm giác quen thuộc nhưng rất tươi mới.

 

Những ý nghĩ này liên tục xuất hiện trong tôi khi đọc tập thơ ”Nhịp Mùa Thu” của nhà thơ Việt Nam Mai Văn Phấn (sinh năm 1955), do Erik Bergqvist và Maja Thrane tuyển chọn và dịch từ một số tập thơ tiếng Anh. Độc giả tiếng Thụy điển được tiếp cận với nhà thơ uy tín của Việt Nam qua chuỗi sách các tác giả đoạt Cikada của Nhà xuất bản Tranan, xuất phát với lý do, Mai Văn Phấn là nhà thơ thứ mười được trao giải thưởng văn học cao quý này.

 

Nói cách khác, chính xác hơn về văn thể thì giới hạn giữa tính khách quan và tính siêu thực được thể hiện rõ trong các bài thơ của Mai Văn Phấn. Sự thay đổi cấu trúc các hình ảnh thường nhật hòa quyện với sự thơ mộng đã làm độc giả Thụy điển dễ liên tưởng đến thơ của nhà thơ Tomas Tranströmer (1932-2015, người đoạt giải Nobel Văn chương năm 2011. ND). Sự thân thuộc giữa hai tác giả thể hiện qua những bài thơ ngắn đơn đọng cụ thể, cũng như những điều hết sức xa lạ lại được trình hiện qua những điều bình dị quen thuộc hàng ngày.

 

Thơ Mai Văn Phấn diễn tả một cách thẳng thắn và tự do giữa các tình huống khác nhau, mục đích và giọng điệu nghiêng về sự va chạm giàu tính tương phản.

 

TRONG MỘT GIẤC MƠ

 

Được sống qua nhiều thể chế

Vậy mà

Không bị làm phiền

 

Bài thơ thu hẹp trong ba dòng, gồm những tình tiết không thể tách rời, kiến tạo một cách hiệu quả những điều minh bạch của giấc mơ len qua khe cửa hẹp của nền chuyên chính độc tài. Tôi ấn tượng cấu trúc câu một cách chặt chẽ nhưng rất tinh tế của từ ”thể chế” – không những ngoài nghĩa đen, và sự thô thiển âm vang của nó, cùng lúc được nhấn mạnh qua cách ngắt dòng của tác giả.

 

Giọng điệu bài thơ có thể thay thế: khi nhan đề in đậm tách rời khỏi nội dung bài thì câu thơ trở thành câu hỏi thỉnh cầu. Nhưng khi nhan đề đặt trong đó thì câu thơ trở nên khẳng định quyết liệt. Khi chúng ta đọc tiếp, dường như nhan đề đi vào nội dung bài thơ tùy câu chữ ban đầu, in hoa làm nhan để bài thơ đứng ngoài, và có tính chất minh họa, còn chữ thường thì nhan đề đi thẳng vào nội dung. Một nhị nguyên tinh tế tạo cơ hội cho người đọc đồng sáng tạo cùng nhà thơ.

 

Ý tôi nhấn mạnh, chính những yếu tố này tạo nên đỉnh cao trong tập thơ ”Nhịp Mùa Thu” của Mai Văn Phấn. Chỉ bằng một giọng điệu trầm tĩnh và khí tính làm chủ biến mọi điều thành tương nghịch, như trong bài thơ ”Còn cậu hãy đứng đằng kia”: ”Đêm nay/ Rắn rết, bò cạp tràn vào thành phố/ Nhưng đừng sợ!/ Nhà nào bây giờ cũng thiết kế kiểu lô cốt/ Trời tối không ai ra đường”.

 

Sự chuyển biến từ sự tuyên bố khẳng khái (”Đêm nay..”) đến lời an ủi vỗ về (”Nhưng đừng sợ”) xảy ra hoàn toàn bất ngờ, không báo trước. Không ai có thể lường trước được cách diễn đạt này của Mai Văn Phấn. Tác giả luôn làm chủ mạch thơ, diễn tả hình ảnh từ góc độ quan sát thực tế, nhan đề bài thơ đặt vào trạng thái bất ngờ lo lắng, vừa bình luận và xoáy ngược cùng hình ảnh đó. Không gian mà bài thơ tạo nên từ miêu tả bên ngoài và tiếng nói vọng ra từ bên trong đan xen, tạo nên độ sắc bén trong diễn biến tâm trạng và tâm lý, cũng như tăng tốc độ chuyển thể nhịp điệu từng câu thơ.

 

Trong một số bài thơ dài, tính năng động vừa nêu được tác giả cố ý ghìm nén lại, nhường chỗ cho giọng điệu tự sự, cũng như thế vào đó là xây dựng hình tượng mang tính khách quan, đa nghĩa. Mai Văn Phấn sáng tạo trên nghĩa tại vị của ngôn ngữ, đồng thời liên tục thay đổi quy luật vận hành của chúng, mở rộng biên độ để tạo những nghĩa kép. Hơn nữa những thời khắc biến chuyển của thơ ca có lúc xuất hiện đột ngột làm cho ”Nhịp Mùa Thu” càng thêm hấp dẫn và sống động. Tập thơ lôi cuốn, tạo được hấp lực mạnh cho người đọc trong không gian thơ vào những khoảnh khắc đầy bất ngờ, không thể dự đoán trước.

 

FILIP LINDBERG

 

 

 

Dịch giả Mimmi Diệu Hường Bergström (phải) cùng chị Lina Arras, Nguyên Tổng Biên tập Nxb. Tranan tại phố cổ Hà Nội, 2013

 

 

 

DRIFTIGA VÄXLINGAR OCH VÄNDNINGAR

 

 

Mai Văn Phấn
”Höstens hastighet”
Cikadaserien. Bokförlaget Tranan, 2017

 

Jag slutar aldrig fascineras av hur poesin ständigt lyckas utvidga och omskapa rummen utanför sina papperssidor: hur oväntade men samtidigt precisa bilder, liksom språkliga förtätningar och förskjutningar, förmår öppna upp det alldagliga. Svårförklarliga moment som gör det omöjligt att närma sig det bekanta på nya sätt.

 

Dessa tankar återkommer gång på gång under min läsning av Höstens hastighet, en samlingsvolym med den vietnamesiske poeten Mai Văn Phấn (f. 1955) poesi – i urval och tolkning via engelskan av Erik Bergqvist och Maja Thrane. Den i hemlandet folkkäre poeten presenteras således för en svenskspråkig publik genom Bokförlaget Tranans Cikadaserie, som utkom mer med anledning av att Mai Văn Phấn nu är den tionde poeten som mottagit Cikadapriset.

 

Med andra ord ger sig den precisa stilistiska gränsgången mellan saklighet och surrealism tillkänna i dikterna; alldaglig motivs skikt och skiftningar mot det drömska, som för en svenskspråkig läsare lätt påminner om Tomas Tranströmers senare diktning. Affiniteten mellan poeterna lokaliseras i den ofta korta och konkreta formen, liksom i hur det främmande får framträda genom det välbekanta. För Mai Văn Phấns poesi för sig rakt och ledigt mellan olika situationer, motiv och röstlägen alltid med en särskild fallenhet för kontrastrika kollisioner.

 

I drömmen

 

har jag levt

under många regimer

utan bekymmer

 

Denna förtätade trerading, bestående av en odelbar utsaga, iscensätter effektivt ett möte mellan drömmens öppenhet och den totalitära politikens slutenhet. Jag reagerar på hur den mjuka fraseringen störs av ordet ” regimer”- en term som står ut såväl genom sin innehållsliga råhet, som samtidigt betonas genom radbrytning.

 

Diktens röstläge är därtill bytbart: när den fetstilta rubriken utelämnas från läsningen förvandlas dikten till en vädjande fråga. Men när rubriken läses in formas dikten till ett vågat konstaterade. Vid vidare läsning verkar rubrikernas medverkan i själva dikten styras av begynnelsebokstaven: om det är en versal stängs rubriken ute och blir illustrativ; om det är en lite bokstav tillåts den att träda in. En subtil dubbelhet som ger läsaren en chans att vara med medskapande.

 

I min mening är det dessa moment som utgör höjdpunkterna i Höstens hastighet. Bara det hur en sansad ton och ett behärskat temperament kan växla i tvära kast, som i en passage ur dikten ”Du där: ”I natt ska ormar, tusenfotingar och/skorpioner inta staden men ingen fara/husen är ju som bunkrar numera/och ingen går ju ändå ut om natten”.

 

Övergången från den proklamerade (”I natt ska…”) till den pratiga tonen (”men ingen fara”) sker oväntat, helt utan förvarning. Dessa vändningar inträffar när en minst anar det hos Mai Văn Phấn. Dikten beskriver behärskat en scen på sakligt avstånd, för att plötsligt skjuta in en rastlös replik som kommenterar och vrider på samma scen. Det rum som dikterna etablerar beskrivs utifrån och talas det ur (inifrån) om vartannat, vilket skapar skärpa i perspektivskiften och fart i tempoväxlingarna.

 

I vissa av de längre dikterna trängs dock denna dynamik tillbaka till förmån för en mer berättande ton, där bildspråket gärna tar överhand. Det nära arbetet med språket, där reglerna ständigt verkar skifta utifrån stundens (god)tycker, får alltså inte samma exklusiva handlingsutrymme. Det är synd. För det är framförallt poesins mer nyckfulla stunder som gör Höstens hastighet till en intressant och levande läsning. Oförutsedda moment när läsaren dras fram och tillbaka genom dikternas rum.

 

FILIP LINDBERG

Karavan nr 2018:1

 

(Nguồn: Facebook của Dịch giả Mimmi Diệu Hường Bergström)