Май Ван ФАН:

“ШОИР – РУҲИЯТ ДУНЁСИНИНГ ЭЛЧИСИ”

Май Ван Фан 1955 йилда Вьетнам­нинг Ниньбинь провинциясида таваллуд топган. Ханойдаги чет тиллар коллежининг лингвистика ва рус маданияти факультетида ҳамда Минскда (Белорусь) Педагогика институтида таҳсил олган. Айни вақтда Хайфон шаҳрида яшаб ижод қилади. Унинг 20 дан зиёд шеърий тўпламлари ва “Танқидларда иншолар” китоби нашр этилган. Тўпламлари жаҳоннинг турли тилларига таржима қилинган.

Бир қатор Вьетнам ва халқаро адабий мукофотлар совриндори. Хусусан, 2010 йилда Вьетнам Ёзувчилар ассоциациясининг нуфузли мукофоти, 2017 йилда Цикада мукофоти, 2019 йилда Сербия Фанлар ва санъат академияси мукофоти, 2020 йилда Черногория адабий таржимонлар ассоциациясининг мукофотига сазовор бўлган.

– Жаноб Фан, келинг, суҳбатимизни Вьетнамда адабиёт ва санъатга бўлган муносабатдан бошласак...

– Умуман олганда, ҳар қандай мамлакатда ҳам адабиёт ва санъат халқ маънавий ҳаётини ташкил этувчи асосий куч саналади, у ўзида маънавиятни мужассам этади, инсоннинг руҳий оламини шакллантиради. Вьетнамда энг қадим даврлардан бошлаб асрлар давомида адабиёт ва санъат ёрқин ўтмишга эга миллатнинг руҳи ҳамда иродасини яратиш ва ҳимоя қилишдек масъулиятли вазифани бажариб келган. Бугунги кунда адабиёт ҳамда санъат бо­йиб, ранг-баранг бўлиб бормоқда, бу ривожланиш нафақат одамларнинг моддий ва маънавий ҳаётига таъсир этади, балки тарихнинг пинҳон, бизга қоронғу бўлган саҳифаларига нур сочади, сўз, тасвир, куй ўз гўзаллиги билан башариятга йўл кўрсатади. Вьетнам тарихига диққат билан назар ташласак, адабиёт ва санъат бизни босқинчи душманларга қарши курашишга руҳлантирганининг гувоҳига айланамиз. Ҳозир улар биз учун янги маданий асос ва ўзига хосликни шакллантиришга ёрдам беради.

– Сиз шеърият дунёни қутқаришига ишонасизми?

– Шеърият дунёни бир лаҳзада қутқармайди, терроризмни, урушни ёки ядровий портлашни дарҳол тўхтатолмайди. Бироқ шеърият инсониятнинг мудраб ётган ҳисларини аста-секин уйғотади. Шеърият, санъатнинг бошқа турлари каби, ички дунёмизга кириб боради ва бизларни чалкашлик, иккиланиш ва гуноҳ ботқоғидан тортиб олади. Биз шеъриятни жасорат фариштаси сифатида кўришимиз мумкин. Кун келиб уйғонганимизда, эзгулик, ҳақиқат, гўзаллик ва дунёнинг нурли келажаги томон элтувчи тўғри йўналиш қайси эканини фақат унинг ёрдамида англаб етамиз.

Вьетнамнинг асрлар давомида давлат барпо этиш ва миллатни ҳимоя қилишдаги тажрибаси шуни кўрсатдики, адабиёт, хусусан, шеърият инсонни руҳлантиришда туганмас манба, ғоят кучли қуролдир. Бу фаровон ва бахтли ҳаёт қуриш учун барча одамларнинг миллий бирлашуви. “Жанубий халқларнинг тоғ ва дарёлари” номли муаллифи номаълум шеър илоҳиётга тегишли ҳамда Тангри томонидан 981 йилда Ли Тҳунг Ҳенга ва 1077 йилда Хитойнинг Сунг сулоласи қўшинларига қарши қаратилган, деб тахмин қилинади. Шеър жанубий мамлакатлар тоғлари, дарёлари ва император яшаган жойларни тасвирлайди. Халқимиз бу шеър­ни Вьетнам Мустақиллигининг биринчи дек­ларацияси деб билади. Унда айтилишича, бўлиниш­лар табиий бўлиб, Арши Аъло китобида ҳам у ҳақида айтилади. Унда босқинчиларга қарата шундай дейилади: агар ҳужум қилсангиз, ўзингизни мағлубият ва шармандаликка гирифтор этасиз!

“Жанубий халқнинг тоғлари ва дарёлари” шеъри халқнинг метин иродасини уйғотди ва ҳар бир вьетнамликнинг қалбида мус­таҳкам бир қалъа бунёд этди. Халқимиз ушбу шеър орқали шаклланган ирода ва ватанпарварлик туйғуси билан кўплаб душманларни мағлуб этган. Бу бизни мустақиллик сари етаклаган, ҳудудимиз яхлитлигини таъминлашга ёрдам берган шеърият қудратининг исботи.

– Сиз учун ижод нима?

– Ижод – бу ижодкорнинг ўзидаги ноёб истеъдод билан асарни яратиш жараёни. Ижодий иш, чин маънода, аввало, ҳеч кимнинг асарига ўхшамайди ва ижодкорнинг ўзи томонидан яратилган бирон бир асарни ҳам такрорламайди, унга қалб ва руҳ сингдирилиши керак. У инсонларни бирлаштира олиши зарур. Шеърнинг яралиш жараёни шоирнинг алоҳида маконини, ўз дунёсини яратишидир. Шоир бу дунёнинг эгасидир. Бу дунёдаги образлар ва ҳар бир ҳаракат шоирнинг ижод маҳсули ва баъзан улар реал дунёга тақлидан яралади, аммо буларнинг бари шоир услуби, холос. Шеърий дунёнинг кенглиги ва таровати, қулоч ёя билиши шоирнинг истеъдоди ва маҳоратини белгилайди.

– Ижод қилолмай қолиш... Сиз учун бу ҳолат нимани англатади?

– Инсон, табиат ва коинот доимо ижод қилади. Аслида, ўлим ҳам ўша яратув занжирининг бир бўлаги. Ижодсиз ҳаёт бўлиши мумкин эмас. Тирик башарият жонсиз роботлар жамияти бўлолмайди. Инсоннинг ижодкор бўлмаслиги табиат ва ҳаёт қонунларига зид.

– Маълумки, сизнинг “Қабоҳат даври” лиро-эпик китобингиз ўзбек тилига таржима қилинди ва мамлакатимизда нашр этилди. “Китоб дунёси” газетасида асарнинг баъзи боблари нашр этилди. Хўш, “қабоҳат” воқелиги бу китобдаги янги ҳақиқатнинг – “жонлантириш, қайта туғилиш”нинг калитими?

– Йўқ, бу калит нуқта эмас. “Қабоҳат даври”даги ҳар бир воқеа, характерни бутун асар давомида кўплаб шоҳмот ўйинларида пайдо бўлган шоҳмотчилар билан таққослаш мумкин. “Хитой шоҳмоти” сўзларида омон қолиш ҳаракатлари ва ўлим ҳаракатлари мавжуд. Ушбу лиро-эпик китобдаги ҳар бир шоҳмот ўйинининг натижаси тарихга назар ташлаш, ҳақиқий қадриятларни аниқлаш ва келажакка йўлни яхшироқ кўришимизга ёрдам беришини истардим. “Қабоҳат даври”нинг моҳияти, ундаги калитни топиш ўқувчининг ўзига ҳавола қилинган.

– Ушбу лиро-эпик китоб мисли кўрилмаган эстетик тажрибани тақдим этган. Асар жанрга хос таниш қонуниятларнинг аксариятини бузади, маълум бўлганларнинг барчасини инкор қилади, китобхонни жимгина мутолаа қилишга қўймайди, янги шахсий тажрибалар билан юзлашишга ундайди, ўқувчиларга жанрнинг бугунидан кўра келажагига яқинроқ бўлган йўналишни беради. Бу асарингиз ажралиб туриши учун қилган янгилигингизми?

– Сизнинг шарҳингиз ушбу асардан кўзлаган бутун ижодий ниятларимни умумлаштирди. Ният мавжуд, унга янгилик нуқтаи назардан қарашнинг ҳожати йўқ. Мен руҳий оламимни ифодалашда илк бор бу йўлдан бордим. Ўқувчилар қаҳрамонлар энди очкўзлик, нафрат ва алданиш каби оғу гирдобида узоқ яшаёлмаслиги, шунингдек, воқеалар ғоявий маконда содир бўлишини ҳис қилишади. Барча ҳаракатлар деворга ёруғлик ёрдамида туширилган соялар кабидир. Соялар ҳар бир ўқувчининг ҳукмида суҳбат қуриб, бир-бирига боғланиб кетадилар.

– Мазмунли суҳбатингиз учун ташаккур, жаноб Фан!

Маъруфжон ТОШПЎЛАТОВ суҳбатлашди