Azərbaycan dili

Ana dili abidəsi (Naxçıvan)

Tượng đài tiếng A-déc-bai-gian ở Nakhchivan

Azərbaycan dili — Azərbaycan Respublikasının və Rusiya Federasiyasının Dağıstan Respublikasının rəsmi dövlət dilidir. Altay dilləri ailəsinin türk dilləri şöbəsinin Oğuz sinfinin Qərb qrupuna daxildir. Azərbaycan dilindən Azərbaycan, İran, İraq, Gürcüstan, Rusiya, Türkiyə, Ukrayna, Suriya, Əfqanıstan ərazisində istifadə olunur. Azərbaycan Respublikası ərazisində bu dilin cüzi fərqlənən 4 dialekti vardır: Şərq dialekti — Quba, Şamaxı, Bakı, Muğan və Lənkəran dialektləri; Qərb dialekti — Qarabağ və Qarabağətrafı rayonların dialektləri; Şimal dialekti — Şəki və Zaqatala-Qax dialektləri; Cənub dialekti — Naxçıvan, Ordubad, İrəvan dialektləri.

Azərbaycan dili geneoloji bölgüyə əsasən türk dillərinə mənsubdur. Başqa dil qruplarında olduğu kimi, bu qrupa daxil edilən dillər də bir-birinə leksik, morfoloji və sintaktik cəhətdən çox yaxındır. Dialektlər bir-birindən fonetik xüsusiyyətlərinə görə fərqlənirlər.

Azərbaycan dili eləcə də İran İslam Respublikasında yaşayan 30 milyon azərbaycanlının ana dilidir. Bu dildən vaxtilə İraqa köçmüş 200 minə yaxın insan da ana dili kimi istifadə edir. Onlar özlərini kərkük və ya türkman adlandırır və əksəriyyəti Kərkük vilayətində yaşayır.

Azərbaycan dili Ural-Altay dilləri ailəsinin türk dili qrupunun oğuz yarımqrupuna daxildir və ən yaxın qohumları olan türk, türkmən və qaqauz dilləri ilə birlikdə türk dilləri arealının cənub-qərb qolunu təşkil edir. dillərin yaranması ağacın qol-budağa ayrılmasına bənzəyir. Məsələn, qədim ulu türk dili bu dillərə ayrılır: oğuz dili, qıpçaq dili, qarluq dili və s. Sonra isə bu dillər də öz növbəsində ayrı-ayrı dillərə ayrılır.

Oğuz dilindən türkmən dili, qaqauz dili, Azərbaycan dili və Türkiyə türkcəsi yaranır. Qıpçaq dilindən qazax qırğız, tatar, başqırd, qumuq və s. dillər yaranır. Qarluq dilindən özbək, uyğur, salur və s. dillər yaranır.

Dil şaxələrinə dil qrupları da deyilir. Azərbaycan dili, Türkiyə türkcəsi, türkmən dili, qaqauz dili oğuz qrupunu təşkil edir. Ayrılma zamanı eyni budaqdan olan dillərin lüğət tərkibi, fonetik və qrammatik quruluşları bir-birinə yaxın olur. Bunun üçün də eyni dil qrupuna mənsub insanlar bir-birilərini daha yaxşı anlayır.

Bugünkü Azərbaycan dilinin fonetik sistemi, lügət fondu və qrammatik quruluşu artıq birinci minillikdə təşəkkül tapmışdı. Bu isə Azərbaycan xalqının varlığından, mövcud olmasından xəbər verir.

Ənənəvi-morfoloji və ya tipoloji təsnifat baxımından Azərbaycan dili iltisaqi (aqlütinativ) dillər qrupuna daxildir. İnsirafi (flektiv) dillərdən fərqli olaraq Azərbaycan dilində bütün söz kökləri özümlü leksik və qrammatik mənası olan müstəqil sözlərdir, qrammatik mənalar və qrammatik əlaqələr isə həmişə söz kökündən və əsasından sonra gələn təkmənalı (monosemantik) şəkilçilər vasitəsilə ifadə edilir. bölgüdə sözlərin morfoloji quruluşu əsas götürülür.

Bütün türk dillərində, eləcə də Azərbaycan dilində sözün kökü həmişə dəyişməz olaraq qalır. Sözün kökü həmişə müstəqil mənalı olur. Dilmizdəki şəkilçilər – istər sözdüzəldici olsun, istər sözdəyişdirici söz kökündən sonra gəlir. Belə dillər isə iltisaqi (aqlütinativ) dillər adlanır. "Aqlütinasiya" yapışma deməkdir, buradan da göründüyü kimi, yəni şəkilçi sözə yapışır.

Təbiidir ki, iltisaqilik prinsipinə uyğun gələn, onun tələblərini yerinə yetirən türk mənşəli sözlərdir. Dilimizdə alınma sözlərin də çoxluq təşkil etməsi danılmazdır. Sözlər dilimizə ya ərəb və fars dillərindən, ya da rus və avropa dillərindən keçmişdir.

Azərbaycan gözəlliyi

Vẻ đẹp A-déc-bai-gian

Tiếng A-déc-bai-gian (Azerbaijan)

Tiếng A-déc-bai-gian hay tiếng Azeri, cũng đôi khi được gọi là tiếng Thổ A-déc-bai-gian hay tiếng Thổ Azeri, là một ngôn ngữ Turk được nói chủ yếu bởi người A-déc-bai-gian, tập trung chủ yếu tại Liên Kavkaz và A-déc-bai-gian thuộc Iran. Ngôn ngữ này có địa vị chính thức tại A-déc-bai-gian và Dagestan (một chủ thể liên bang của Nga) nhưng không có địa vị chính thức tại A-déc-bai-gian thuộc Iran, nơi đa số người A-déc-bai-gian sinh sống. Nó cũng được nói tại những cộng đồng người A-déc-bai-gian tại Gruzia và Thổ Nhĩ Kỳ, cũng như tại châu Âu và Bắc Mỹ.

Tiếng A-déc-bai-gian là một thành viên của nhánh Oghuz của ngữ hệ Turk. Nó có hai dạng chính, Bắc A-déc-bai-gian (nói tại Cộng hòa A-déc-bai-gian và Nga, dựa trên phương ngữ Shirvan) và Nam A-déc-bai-gian (nói tại Iran, dựa trên phương ngữ Tabriz). Tiếng A-déc-bai-gian có quan hệ gần gũi với tiếng Thổ Nhĩ Kỳ, tiếng Qashqai, tiếng Turkmen và tiếng Tatar Krym; chúng có thể thông hiểu lẫn nhau ở mức độ nào đó.

Tại Cộng hòa A-déc-bai-gian từ năm 1992 quy định sử dụng Bảng chữ cái A-déc-bai-gian (tiếng A-déc-bai-gian: Azərbaycan lifbası), một bảng chữ Latinh cải biến, cho việc viết tiếng A-déc-bai-gian, thay thế các phiên bản trước dựa trên chữ Cyrill và chữ Ả Rập.

Ở Iran chữ Ả Rập được sử dụng để viết tiếng Azeri. Mặc dù đã có một vài nỗ lực tiêu chuẩn hóa, nhưng chính tả và tập hợp các chữ cái vẫn được sử dụng khác nhau giữa các nhà văn Azeri của Iran, với ít nhất hai nhánh chính, là chính tả được sử dụng bởi tạp chí Behzad Behzadi và Azari, và chính tả được sử dụng bởi tạp chí Varliq, dù cả hai đều xuất bản hàng quý ở Tehran.

 (Theo Wikipedia)

Azərbaycan gözəlliyi

Vẻ đẹp A-déc-bai-gian