Người mang thương hiệu thơ Việt ra thế giới (chân dung) - Nhật Lam
Người mang thương hiệu thơ Việt ra thế
giới
Nhà báo Nhật lam
Nhật Lam
Tôi gặp nhà thơ Mai Văn Phấn một buổi sớm xuân khi anh
vẫn đang bận rộn với công việc ở công sở. Không hề giống với những cảm nhận ban
đầu của tôi về các nhà thơ, có vẻ như là lãng mạn đến… “lãng đãng”, mà tôi lại
nhận thấy ở anh một sư kiên định trong nghiệp viết với những “quy hoạch” khá rõ
ràng được anh dành cho “con đường thơ ca” của mình.
Có lẽ, đây là một trong những “bí quyết” để Mai Văn Phấn
trở thành một “hiện tượng” của thi đàn Việt Nam đương đại với 21 đầu tuyển tập thơ
dày dạn. Thơ của anh được dịch ra 11 thứ tiếng và trở thành tác giả Việt Nam
đầu tiên có tác phẩm lọt vào top ten bán chạy nhất trên mạng lưới bán hàng quốc
tế Amazon. Cuộc trò chuyện với nhà thơ đã để lại trong lòng tôi nhiều xúc cảm
và thêm tin tưởng vào sự lớn mạnh của nền thi ca nước nhà thời kỳ mới…
Tự chọn con đường thơ cho riêng mình
Giới thiệu về bản thân mình, anh chỉ nói đơn giản với tôi
một câu, “bạn có thể vào website của tôi, maivanphan.com hoặc maivanphan.vn có
tương đối đủ thông tin”. Quả nhiên, chỉ sau một cú kích chuột, toàn bộ thông
tin liên quan đến “thế giới thơ” của Mai Văn Phấn được hiển thị: các tác phẩm
của anh; các nghiên cứu; phê bình của nhiều tác giả, học giả viết, một số luận
văn thạc sỹ, khóa luận nghiên cứu về thơ anh, các bài báo viết về chân dung
cũng như các cuộc phỏng vấn, thậm chí cả các cuộc tranh luận văn chương về
“hiện tượng thơ” Mai Văn Phấn…
Sau khi đề tặng tôi ba tuyển tập thơ mới xuất bản gần đây
của mình, anh tâm sự: “Khi đọc các tác phẩm gần đây của tôi, có thể bạn sẽ cảm
thấy… khó đọc”. Theo Mai Văn Phấn, anh chia “hành trình thơ” của mình thành
nhiều giai đoạn, đánh dấu bước đi từ truyền thống đến cách tân, hiện đại... Anh
kể, ngay từ bé, anh đam mê đọc sách, đặc biệt là sách văn học. Trong thế giới
tinh thần của mình, anh bắt gặp những nhân vật, số phận và bắt đầu cảm thấy sự
hấp dẫn, quyến rũ của vẻ đẹp văn chương và mong muốn được sáng tác. Tuy nhiên,
ham muốn là một chuyện, song để trở thành nhà thơ thì phải đến năm 37 tuổi, anh
mới thực sự xác định, thơ là “cái nghiệp” của mình.
Theo anh, “lúc này mình dường như đã đủ độ chín về kiến
thức văn hóa, xã hội, có một khao khát mãnh liệt để thể hiện những xúc cảm mãnh
liệt trong lòng mình trở thành những vần thơ…”. Giai đoạn đầu sáng tác, không
ít bài thơ của Mai Văn Phấn đạt đến vẻ đẹp chuẩn mực, như bài thơ “Thuốc đắng”,
“Mười nén nhang ở ngã ba Đồng Lộc”, “Em gái đi lấy chồng”… Nhưng ở thời đoạn
này, Mai Văn Phấn đã nhận thức, nếu cứ theo phong cách định hình, anh sẽ không
thể đi xa được.
Một trong những trăn trở của Mai Văn Phấn là phải tìm ra
hướng đi cho mình trong “nghiệp thơ”. Anh bắt đầu công cuộc cách tân thực sự
thông qua việc tích lũy kiến thức, kinh nghiệm. Mai Văn Phấn tâm sự, anh đã
nghiên cứu các trường phái thơ phương Tây, học hỏi ở họ cách thể hiện mới,
những trào lưu, khuynh hướng thi ca hiện đại. Nếu đọc những bài thơ trong thời
đoạn thơ của Mai Văn Phấn từ năm 1995 đến 2000, chúng ta có thể nhận thấy một
sự cách tân thi pháp mạnh mẽ.
Vượt ra khỏi các rào cản của việc xây dựng hình ảnh, nhịp
điệu, vần điệu câu thơ, cả sự mượt mà, ngơ ngẩn của thơ lục bát…, những câu chữ
trong thơ Mai Văn Phấn ở giai đoạn này chồng lấn, bề bộn, dường như phá vỡ ranh
giới giữa thơ và văn xuôi. Có bài không còn sự tồn tại của dấu câu, ngôn từ
dường như phi logic, có cảm giác như những tiếng nói vang lên từ tâm linh, tạo
sự huyền ảo, đa chiều trong thơ anh.
Cập nhật những khuynh hướng sáng tạo mới mẻ của thế giới,
những sáng tác của Mai Văn Phấn từ năm 2000 đến nay có một cách tiếp cận sự vật
mới mẻ. Một số tuyển tập: “Hôm sau” - (thơ, 2009); “Và đột nhiên gió thổi” -
(thơ, 2009); “Bầu trời không mái che” - (thơ, 2010)… ngôn ngữ thơ mang tính
tượng trưng, siêu thực. Thay cho cách nhìn “nhất phiến” là một cách nhìn “đa
cực” đầy hoang mang và bất an, “sản phẩm” của một thời đại cũng đầy bất an và
biến động. Đặc biệt, tập thơ “Bầu trời không mái che” của anh đã được trao tặng
Giải thưởng Hội Nhà văn Việt Nam năm 2010 là một sự kết tinh cho sự chuyển
mình, một sự thay đổi rõ nét trong cả cách tiếp cận và thể hiện trong thơ Mai
Văn Phấn.
Sự trở về với đời sống tâm linh phương Đông, với hồn cốt
Việt
Cách tân, liên tục đổi mới là cách đi của thơ Mai Văn
Phấn. Mặc dù sử dụng hình thức thể hiện mới song trong những vần thơ anh luôn
luôn thấm đẫm văn hóa của vùng đất, con người cửa biển, nơi anh được sinh ra và
trưởng thành. Triết lý Phương Đông thấm đẫm trong nhân sinh quan, thế giới quan
của thơ Mai Văn Phấn. Đọc một sáng tác mới ngày 26-1-2015 của Mai Văn Phấn -
“Cơm văn phòng có đoạn: “Suy luận quanh quẩn/ Bông hoa tô điểm cho gai/ Hay gai
đang tôn vinh bông hoa”, tôi bất chợt liên tưởng đến “Trang Sinh nằm mơ thấy
bướm hay bướm nằm mơ thấy Trang Sinh” - một điển cố về hoài nghi thực tại trong
tư tưởng Đạo gia; đồng thời cũng thấy ở đây một cách nhìn hai chiều trong quan
điểm triết học biện chứng hiện đại.
Tín ngưỡng “phồn thực” của người Việt cũng như “Triết lý
Âm - Dương” của phương Đông được Mai Văn Phấn vận dụng nhuần nhuyễn trong thơ,
tạo nên không gian thơ tuyệt đẹp, biến ảo và lãng mạn, một thế giới tình yêu
tràn đầy đam mê, nhục cảm...
Có thể thấy rõ nét qua tập thơ thứ 11 - tập thơ mới nhất
của anh “Vừa sinh ra ở đó” gồm 18 bài, trong đó có những bài khá dài, gồm nhiều
phần hợp thành như: “Tỉnh dậy trong mưa”; “Tĩnh lặng”… Tập thơ xuất hiện khá
dày các biểu tượng về mùa màng, kết hạt, sinh sôi... Hình ảnh đất đai, sông
suối, núi non... trong thơ anh được xem như biểu trưng cho cơ thể nữ giới, thể
hiện sự phồn thực mỡ màu, luôn sẵn sàng cho cuộc hoài thai, sinh nở: “Đất ải
tơi/ Vạt cỏ đầm sương; Cỏ cây láng ướt bầu trời/ Mưa quần tụ mái nhà gõ nhịp/
Mặt đất mềm hơi thở lan nhanh”…
Cùng với đó là hình ảnh của nước: “Từng mưa to, mưa rất
to/ Tắm táp cho viên cuội nhỏ; Mưa xuân se lạnh…/ Hơi lạnh và gió nhẹ phủ đều;
Mở cửa trong ngày mù trời/ Mưa bụi ùa vào ẩm ướt; Mùa diệp lục/ Sinh từ hạt
nước”; của Hạt giống, Mầm, Nụ - những biểu tượng khởi đầu của sự sống: “Từ hốc
đen tra hạt/ Đọt mầm bật dậy; Ngày lên thăm thẳm/ Lá mầm che mặt đất sum suê…”.
Bằng những nỗ lực cách tân cũng như sự không hề xa rời
đối với bản sắc văn hóa Việt trong hành trình thơ của mình, Mai Văn Phấn đã
được ghi nhận cho đến thời điểm này với nhiều giải thưởng văn học danh giá của
thành phố và cả nước: Giải thưởng cuộc thi thơ tuần báo Người Hà Nội (1994);
Giải thưởng cuộc thi thơ tuần báo Văn Nghệ (1995); Giải thưởng Văn học Nguyễn
Bỉnh Khiêm (Hải Phòng) các năm 1991, 1993, 1994, 1995; đặc biệt là Giải thưởng
Hội Nhà văn Việt Nam năm 2010 cho tập thơ “Bầu trời không mái che”.
“Tôi tin tưởng vào một mùa bội thu của thi ca Việt Nam”
Trong cuộc trò chuyện, Mai Văn Phấn cho tôi vào các đường
link mà các NXB nước ngoài cho phép anh dẫn qua website của mình, đó là các tác
phẩm đã được dịch ra 11 thứ tiếng. Anh cho biết, hiện anh đã có 7 tập thơ được
xuất bản ở nước ngoài (4 tập thơ tiếng Anh, 1 tiếng Pháp, 1 tiếng Anbani và 1 tập
thơ tiếng Thái lan).
Để đưa được thơ mình đến với thế giới, theo Mai Văn Phấn,
có lẽ bởi chữ “Duyên”. Cách đây hơn 10 năm, bắt đầu từ lời mời gửi bài của hai
nhà thơ Katia Kapovich và Philip Nokolayev (Hoa Kỳ gốc Nga) - Tổng biên tập tạp
chí Fulcrum (Hoa Kỳ) dành cho anh. Được cố dịch giả, nhạc sỹ Xuân Oanh dịch hộ
10 bài thơ gửi sang, tạp chí Fulcrum đăng và anh đã được một số tờ báo, tạp chí
nước ngoài mời cộng tác.
Đầu năm 2010, Mai Văn Phấn gặp dịch giả - nhà thơ Trần
Nghi Hoàng, người đã sống ở Hoa Kỳ hơn 30 năm. Dịch giả Trần Nghi Hoàng đã dịch
bài thơ "Cửa Mẫu", sau đó chuyển cho người bạn thân của ông là nhà
thơ Frederick Turner ở Hoa Kỳ hiệu đính. Sau khi tập thơ song ngữ Việt - Anh
"Bầu trời không mái che - Firmament without roof cover" được NXB Hội
Nhà văn tái bản hồi tháng 7-2012, Mai Văn Phấn được NXB Page Addie Press của
Anh ký hợp đồng xuất bản phần Anh ngữ tập thơ "Firmament without roof
cover".
Theo hợp đồng, tập thơ được Page Addie Press xuất bản ở 2
dạng, bản in giấy và bản điện tử (e-book) trên trang mạng Amazon. Mọi chi phí
cho việc xuất bản, từ khâu trình bày, vẽ bìa, in ấn đến quảng bá, phát hành đều
do phía bạn đảm nhiệm. Tác giả được hưởng 10% số tiền sách bán được tính theo
giá bìa. Bản in giấy được phát hành tại các nước Hoa Kỳ, Canada, Australia, Anh
và một số nước châu Âu. Cuối tháng 12-2012, "Firmament Without Roof
Cover" là 1 trong 100 tập thơ bán chạy nhất của Amazon. Vào tháng 6-2004,
ba tác phẩm của anh gồm: 2 tập thơ song ngữ Việt - Anh (Ra vườn chùa xem cắt cỏ/
Grass Cutting in a Temple Garden; Những hạt giống của Ngày và đêm/ Seeds of
Night and Day) và 1 tập thơ song ngữ Việt - Pháp (Bầu trời không mái che/ A
Ciel Ouvert) đã lọt vào top 10 trong 100 tập thơ châu Á bán chạy nhất của
Amazon (ảnh dưới)…
Nói về mong mỏi của anh đối với nền thi ca nước nhà, Mai
Văn Phấn cho rằng, thơ ca Việt Nam đang trong tiến trình hội nhập, đòi hỏi sự
đổi mới không ngừng, thoát ra khỏi địa giới hành chính, có thể ví như con tầu
đi ra với đại dương để đón những vận hội mới. “Tôi mong muốn tạo một trường
phái thơ Việt hiện đại. Tôi cũng tin tưởng rằng, với một sự chuyển mình mạnh mẽ
như hiện nay, trong tương lai gần, chúng ta cũng sẽ có một mùa bội thu cho nền
thi ca nước nhà”…
Chúc cho niềm tin của anh trở thành sự thật, đó cũng là
khuynh hướng tất yếu cần phải hướng đến của thi ca hiện nay.
N. L
(Nguồn: http://www.anhp.vn/van-hoa)