Sự
dịu dàng thay đổi thế giới
Lời giới thiệu tập thơ "Giải mã sự dịu dàng" của Valentina Novković, Nxb. Hội Nhà văn, 2024)
Mai
Văn Phấn
Nhà
thơ, họ là ai? Diện mạo tinh thần và tần số cảm xúc của một nhà thơ tác động ra
sao đến đời sống, đến thế giới này? Đọc tập thơ "Giải mã sự dịu dàng"
(Nxb. Hội Nhà văn, 2024) của nữ thi sĩ Valentina Novković người
Serbia, độc giả sẽ thấy những lý giải cặn kẽ về những tác động diệu kì ấy.
Nhưng chẳng phải qua thi tập này nữ thi sĩ chú tâm giải đáp câu hỏi vừa nêu.
Thơ chị đơn giản là sự hiện hữu, sự thường hằng của đời sống muôn màu, đẹp đẽ
và nhiều bí ẩn; qua đó, nó cũng trình hiện một quan niệm thơ độc đáo và hấp
dẫn. Trong hiện thực thậm phồn, ảo huyền và phân mảnh của thơ Valentina
Novković, độc giả dễ dàng nhận ra diện mạo tinh thần và tần số cảm xúc rất
riêng của chị. Một trong những diện mạo tinh thần nổi bật trong Người thơ ấy
chính là sự dịu dàng; nữ thi sĩ đã khám phá lẽ vô thường
trong đời sống thế nhân và khai mở những cảm xúc nơi tâm hồn mình. Một cách hữu
hình và vô hình, diện mạo tinh thần ấy của chị đã làm thay đổi nhận thức
của tôi về thơ ca và nhịp sống đương đại.
Xuyên
suốt tập thơ ta thấy từ khóa "dịu
dàng" được tác giả nhắc nhiều lần, dù hữu ý hay vô tình, khiến từ ngữ
ấy sáng lên như những cột mốc, cái cây, biển chỉ dẫn... Ngữ nghĩa này mang
những sắc thái khác nhau trong mỗi tình huống, mỗi bài thơ: "phân tử
dịu dàng trong rào cản"; "con gấu bông... dịu dàng đặt bên thùng
đựng"; "sự
dịu dàng như hạt mưa chất chồng"; "Đôi môi vừa hé dịu dàng";
"Để kỳ nhông chạy về lau sậy/ Đang quẩn quanh và chẳng dịu dàng";
"Dịu dàng yên lặng ta nghe"; "sẽ được tô điểm bằng sự dịu
dàng"; "Dịu dàng của con quái vật"; "Kỷ niệm dịu dàng mềm
mại"; "Ống khói dịu dàng"; "Lời khai vị dịu dàng"; "Căn
phòng dịu dàng mùi hương long não”;
"Em đóng cửa dịu dàng"...
Nhà thơ đã tạo cho khái niệm "dịu
dàng" những biểu cảm mới, sự đa nghĩa, rất đặc trưng như khổ thơ sau:
“Những ngày như vậy được gọi là tình yêu,
liên hệ với phân tử dịu dàng trong rào cản,
của thường ngày trong một bụi mận gai.”
(Hòn
đảo)
Qua
cánh cửa, qua những con đường mang tên "sự dịu dàng", nữ thi sĩ đã dẫn độc giả vào thế giới thơ của
chị, lạ lẫm mà quyến rũ, tươi mới mà ám ảnh. Ta dễ dàng nhận ra trong thế giới
ấy những hình ảnh giản dị, thân quen thường vẫn gặp, cùng sống và hân hưởng
hàng ngày. Đó là những hình ảnh trong sinh hoạt của mỗi gia đình, như "căn
phòng", "chiếc ghế màu đỏ tía", "chiếc gối mang họa
tiết", "khăn trải bàn", "bông hoa huệ", "hoa tử
đinh hương", "bông diên vĩ", "chiếc lông chim trĩ",
"gói kẹo", "bánh ngọt", "cốc trà", "cây sáo
cũ"... Hay có thể xa hơn trong tầm quan sát của chị là "người
đánh xe ngựa", "khách du lịch", "những chiến binh",
"cái cây", "con ong"... Nhưng không chỉ có thế,
thơ chị còn mở cánh cửa nhìn ra những nỗi quan tâm lớn của nhân loại, như "núi
lửa", "cuộc chiến tranh", "nơi tận cùng thế giới...
"Tôi được sinh ra vào một buổi
sáng,
lúc mười một giờ kém mười lăm,
cảm nhận sự kiên cường của thế giới
tiếng khóc phá vỡ trật tự của nốt nhạc"
(Vụ mùa)
Nhà
thơ đã viết về thời điểm chào đời của mình trong một bình minh. Câu thơ "cảm
nhận sự kiên cường của thế giới" đã tiên báo cảm quan của Valentina về
thế giới, mà sau này sự dịu dàng của chị sẽ làm thay đổi nó, làm cho nó đẹp
hơn, bình yên hơn. "Trật tự của nốt nhạc" mà nhà thơ vừa nhắc,
phải chăng là nhịp điệu của đời sống đang diễn ra làm thay đổi trật tự của thế
giới ngày nay, với những xu hướng đa cực, đa trung tâm, sự nổi lên của chính
trị cường quyền, của chủ nghĩa dân tộc cực đoan, chủ nghĩa dân túy...
Điều
bất ngờ trong thơ Valentina Novković là sự hoán chuyển vị trí, hóa thân giữa
các hình ảnh, nhân vật. Sự hoán chuyển ấy chính là chìa khóa mở những cánh cửa
vào ngôi nhà thơ của chị, cho người đọc chiêm ngắm một thế giới khác đồng dạng,
trong suốt và lung linh hơn thế giới mà họ đã sống, đã trải nghiệm, một thế
giới hiện ra rất đỗi dịu dàng.
"bạn không biết tôi cũng giống mặt
trăng
biết rất rõ về một bông hoa súng."
(Bức
tranh toàn cảnh về nỗi u sầu)
Nhà
thơ dường như nhìn thấy linh hồn của bất kỳ đồ vật, cảnh vật nào hiện ra trong
thơ mình. Như một nhà thấu thị, chị đã nhìn thấy chúng chuyển động trong quá
khứ, ràng buộc, xâu chuỗi với hiện tại và cả tương lai. Ở đây, nhà thơ hiện hữu
như trung tâm của thế giới, để mọi âm thanh, tiếng vọng của đời sống dễ dàng
dội về trái tim giàu mẫn cảm, tinh tế của chị:
"Khi bạn bình tĩnh thay nước chiếc
bình không hoa
lắng nghe bao lần tiếng con quạ gõ trong vô vọng."
(Hòn
đảo)
Sự
mẫn cảm, tinh tế chính là hạt nhân của một nguyên tử có tên Valentina Novković.
Những "hạt nhân" ấy được sinh ra từ tài năng, nhãn quan đặc biệt của
nữ thi sĩ. Những hình ảnh và mối tương liên trong thơ chị đã tạo ra hấp lực
mạnh lôi cuốn người đọc. Trong bài thơ "Sự cần thiết", nhà thơ đã tạo
ra từ trường riêng, mà bất kỳ điều gì hiện ra trong khoảng không ấy đều như
được "nhiễm từ tính". Những thi ảnh ở đây xuất hiện một cách đầy bí
ẩn, hấp dẫn, và từ tính ở đây chính là sự dịu dàng.
"Mọi âm thanh không vào được trong em
chỉ vương lại trên ghế bành hạ thấp";
"sự dịu dàng như hạt mưa chất chồng
và đến lúc, người khôn ngoan đã biết..."
Sự
dịu dàng hiện ra tựa màn sương sớm tinh khôi và huyền hoặc phủ trùm lên tập thơ
này. Những hình ảnh trong "màn sương" ấy thường xuất hiện tỏ mờ, có
lúc độc giả thấy chúng thấp thoáng, lô xô, chấp chới...
"Đời muôn vẻ có hình bát giác
Đang lấp đầy cuộc sống mong manh."
(Ba
lần tháng Năm);
“Từ bóng tối chúng ta sinh
ra tia sáng
Trong nỗi đau như kính đổi
màu”
(Những
điều (không) cần nói – VI)
Và
nhiều khi, sự chuyển dịch của chúng lại hiện ra rõ nét, thật gần gũi. Hình ảnh
dưới đây cho thấy, ta như có thể chạm vào "giọt sương", nghe được những
thanh âm, biến ảo ngay trong tâm hồn mình.
"Trong bàn tay chung thủy đợi chờ,
một giọt sương hồng lên trong mắt".
(Sương
mù)
Tình
yêu và sự dịu dàng trong thơ Valentina Novković luôn là sự tiếp nối, song hành,
và thường hiện ra như một phép lạ cứu rỗi. Đặc biệt tình yêu trong thơ chị là
sự thăng hoa của những cảm xúc ngọt ngào, cay đắng, và sự dịu dàng bao phủ lên
những cảm xúc này, khiến những góc cạnh gồ ghề nhòe đi, mềm lại.
"Tình yêu biến lùm gai nhọn
Mọc lên thành những cây bông."
(Cuộc
tình)
Ranh
giới giữa những điều cần hoặc không cần nói trong tình yêu thật khó phân định.
Nhà thơ dành cả một liên khúc "Những điều (không) cần nói" trong tập
thơ này cho tình yêu, trong đó diễn tả sự vận động liên hoàn của đời sống con
người và vạn vật, mà tình yêu giúp mỗi người được hoàn thiện mình, được hạnh
phúc và phước lành. Ngôn ngữ thơ ở liên khúc này vừa tượng trưng vừa trừu
tượng, ẩn giấu những bí mật cần được giải mã.
"Mùi hương thảo mộc
Thoảng mà lâu bền
Mà mỗi hạt giống
Tự nguyện mọc lên."
Những
trang thơ tình của Valentina mang những mật mã mà không quá bí hiểm, nó vẫy gọi
người đọc bằng sự dịu dàng và tinh khôi, vang động và tinh tế:
"Trong trái tim mỗi người
Lắng nghe và đã biết
Bản tình ca bất tuyệt.";
"Em giấu câu thần chú ngát thơm
Trong tán dâu rừng, trong đám dương xỉ
Để nếu quên chúng ta sẽ nhớ."
Thơ
Valentina Novković cho thấy, sự dịu dàng không chỉ là vẻ đẹp, mà còn là hấp lực
mạnh mẽ thay đổi đời sống này.
"Chúng ta cùng chung một tiếng thở dài,
Sự dịu dàng khác nhau không giới hạn.
Từ bóng tối chúng ta sinh ra tia sáng"
Vẻ
đẹp mang thiên tính nữ trong thơ Valentina cho thấy chiều sâu tâm hồn người phụ
nữ Serbia, dịu dàng mà cuốn hút hiện ra trong những vần thơ gai góc, cứng cỏi
trong tập thơ này. Vẻ đẹp ấy là sự pha trộn giữa nét tinh hoa, quý phái của
Đông Âu với sự quyến rũ đậm chất Địa Trung Hải. Độc giả Việt Nam được chiêm
ngưỡng vẻ đẹp này qua những biểu tượng trong trẻo, tinh tế trong thơ Valentina
Novković:
"Xin hãy hiện tồn như nụ hôn đau
trong công viên bên con đường nhỏ
Ngày ấy em mặc một chiếc váy đỏ
Và mang đôi giày có dải ruy băng."
(Đăng
ký)
"Ngày mưa anh vẽ những cánh buồm bằng mây
Chúng ta bước vào cuộc hành trình kỳ lạ
Đến xó xỉnh đầu tiên, những gói kẹo,
Đến một chiếc xe điện
Chỉ dừng trên Mặt trăng."
(Những
điều (không) cần nói)
Sự
dịu dàng trong thơ Valentina Novković đang thay đổi thế giới. Chúng ta đang
sống trong một thế giới biến động, bất ổn, đầy rủi ro... Sự dịu dàng hiện ra
qua những câu thơ tuyệt đẹp ở tập thơ này đã đẩy lùi bóng ma của chiến tranh,
của khủng bố, của xung đột tôn giáo, của kỳ thị sắc tộc...
“Trong mắt người khác ta
nhận ra nỗi đau
Trong vết thương đang mau
lành trở lại.”;
(Người
bảo vệ nước)
“‘Tất nhiên có’ không bao
giờ vô vọng
Dù mỏi mệt nhưng vẫn luôn
cố gắng
Chúng ta cùng kết nối biển
khơi
Dòng hải lưu mở những chân
trời.”
(Ba
lần Tháng Năm)
Mới
đây, phóng viên của tạp chí Polis Magazino (Hy Lạp) đã đặt câu hỏi cho
Valentina Novković, rằng chị "Hãy nói điều ước cho năm 2024".
Chị trả lời: “Tôi muốn tất cả chúng ta sống bình yên trong tình yêu, đó là
điều duy nhất có ý nghĩa. Đó là ý nghĩa của sự tồn tại”. Điều ước của
Valentina cũng là mong ước, khao khát của tất cả chúng ta, của các dân tộc trên
thế giới.
Thơ
Valentina Novković đã được dịch sang tiếng Việt từ năm 2022, đăng trên một số
tờ báo và website văn học. Đây là tập thơ đầu tiên của chị do tôi dịch từ phiên
bản tiếng Nga, có tham khảo bản tiếng Serbia. Thơ Valentina hiện đại, giàu bản
sắc văn hóa Đông Nam Âu, kết hợp những tinh hoa thơ ca của phương Tây với
phương Đông, ngôn ngữ thơ giàu biểu cảm mà giản dị... Theo thiển ý của người
dịch, tập thơ "Giải mã sự dịu dàng" là minh chứng cho sự thành công
của quá trình đổi mới thơ hiện nay trên thế giới, trong đó có thơ đương đại
chúng ta.
Trở
lại với sự dịu dàng, tựa như xương sống, như dòng sông xuyên suốt tập thơ này.
Tôi xin dẫn câu nói của Mẹ Teresa thay cho lời kết bài viết: "Lòng nhân
ái đã làm thay đổi đức tin nhiều người hơn là nhiệt huyết, khoa học hay tài
hùng biện. Tính chất thánh thiện phát triển rất nhanh ở nơi có lòng nhân ái.
Nhân loại bị lạc lối vì thiếu sự dịu dàng và lòng nhân ái. Đừng quên rằng chúng
ta cần đến nhau."*.
Hải Phòng, 30/5/2024
M.V.P
_______________
*
"Kindness has converted more people than zeal, science, or eloquence.
Holiness grows so fast where there is kindness. The world is lost for want of
sweetness and kindness. Do not forget we need each other." (Mother Teresa)
(Nguồn:
https://user.xmission.com/~westra/kindnqu2.html)
Bìa
tập thơ "Odgonetke nežnosti" (Giải mã sự dịu dàng) bằng tiếng Serbia