Minh
Anh, người đánh thức thế giới
Mai
Văn Phấn
"từng chữ từng chữ
rơi vào từng dòng từng dòng
chúng chụp lấy những khoảnh khắc đẹp não nùng
không thể rời khỏi con tim
cách duy nhất để tự nó đừng nở rộ quá mức
vượt khỏi ký ức của ta
là hãy viết xuống"
(Sự
kỳ lạ của nghệ thuật viết).
Khác
với một số tác giả nhỏ tuổi, Minh Anh ít biểu lộ sự ngộ nghĩnh, bồng bột của
trẻ thơ, mà thay vì thế, cô sớm có cái nhìn bao quát và minh triết, nhưng vẫn
giữ được vẻ thơ ngây, hồn nhiên. Trái tim nhạy cảm của thi sĩ Minh Anh như cỏ
tơ, như mầm hạt đã rung lên mãnh liệt khi chạm vào thế giới này. Khổ thơ dưới
đây cho thấy tác giả có cảm nhận tinh tế, cái nhìn thấu thị về một thế giới
tuyệt đẹp và mong manh luôn cần được giữ gìn, bảo vệ.
"thế giới này
chúng ta đều như quả trứng
đủ mạnh để bảo vệ bên trong
nhưng dễ bị vỡ nát"
(Một
quả trứng).
Thế
giới thơ Minh Anh giống một cái cây, mà mỗi con người tựa như chiếc lá xanh tốt
trên thân cây ấy. Cây cối luôn tươi tốt nhờ nguồn nước, khoáng chất, không khí
và ánh sáng, con người cũng chẳng khác gì. Con người vốn được sinh ra từ một cội
nguồn: theo Kinh Thánh, Adam và Eva là thủy tổ của loài người. Nhà di truyền
học Adam Rutherford từng
nói: “Chúng ta bị ràng buộc về mặt
văn hóa và được rèn luyện về mặt tâm lý để không nghĩ về tổ tiên theo nghĩa rất
bao la.” (Tạm dịch)
"mùa đông đến
lá rơi xuống bỏ lại cành trơ trọi
nhắc chúng ta rằng
phía bên kia của một nửa thế giới
dẫu không còn cạnh nhau
mình luôn là sự kết nối
chung một dòng nước
chung một thân cây
chung một gốc rễ"
(Cái
cây của tình bằng hữu).
Thơ
Minh Anh như cố ý giấu đi sự bay bổng, ít thơ mộng hóa các đối tượng được phản
ánh, mà chọn cách nói tự nhiên, chân thực nhất để biểu đạt. Do vậy, bạn đọc
cùng trang lứa có lẽ sẽ cảm nhận Minh Anh như người bạn tâm tình, thường sẻ
chia với họ những điều thú vị và mới lạ. Người đọc lớn tuổi thì thấy cô gần gũi
như người thân, hay gợi nhắc những điều cần lưu ý trong cuộc đời đầy rẫy những
lo âu, rủi ro này.
"ta chỉ là những đứa trẻ
là những con kiến trong giống loài mình
...
biết đâu những con kiến này
cũng đã có thể bị chặn giết
bởi những con kiến khác"
(Những
con kiến).
Thơ
Minh Anh có góc liên tưởng rộng mở, cho ta cảm nhận như không có đường biên
trong đó. Từ phía "không đường biên" ấy, tác giả như quyến dụ người
đọc quay về điểm nhìn ban đầu để chiêm ngẫm, tiếp tục suy tưởng. Những
"điểm ban đầu" trong thơ Minh Anh vẫn là những hiện tượng, sự vật
bình dị và quen thuộc trong đời sống chúng ta, từ con chim, chú chó vàng,
chiếc cầu thang, viên sỏi nhỏ, mái chèo, trang sách, đám mây, ngôi đền, bức
tượng, cái cây và gốc rễ của nó... đến "vết thương lớn lên trong
lòng", "lỗ sâu hun hút và khốn khổ trong tim" v.v... Cũng từ
"điểm ban đầu", nơi phóng chiếu ánh sáng tới nơi "không đường
biên", Minh Anh đã tạo ra một cõi thơ riêng, nơi cái dị biệt lại là cái
tương đồng.
"đại dương và tôi
cả hai đều bị cái “to lớn” làm choáng ngợp
và lại bị cái “nhỏ bé” làm choáng ngợp hơn
vì chúng tôi
cô độc cùng nhau
trong sự khác biệt của xung khắc và hợp nhất
chúng tôi đứng đó
là một hay là hai
tất cả hoặc chẳng có gì"
(Khác
biệt).
Cái
"nhỏ bé" và cái "to lớn" trong bài thơ trên đều chung một
nỗi cô độc, cùng soi sáng, cùng giúp nhau thăng bằng và trọn vẹn ý nghĩa của
tồn tại. Tính dị biệt và tương đồng trong thơ Minh Anh đã cho ta thấy bản chất
và vẻ đẹp của sự cô đơn. Điều ấy khiến tôi ngạc nhiên khi tác giả đã sớm có
được trạng thái này. Bất chợt tôi thấy chân dung của thi sĩ Minh Anh trong câu
thơ sau: "cô gái chăm chăm nhìn ngọn cỏ/ nghĩ mình cảm nhận sâu/ những
gì cần được cảm thấu" (Gửi cô gái chăm chăm nhìn ngọn cỏ). Trong Đạo
Phật cũng như trong cuộc sống, cô đơn chính là trạng thái giúp con người mở rộng suy tưởng về những điều cần buông
bỏ để cuộc sống được an nhiên, nhẹ nhàng hơn.
"người duy nhất tôi tin
vào lúc cô đơn nhất
chính là những ngôi sao
lung linh lấp lánh đêm trời cao
khi chúng ta càng xa khỏi ngôi nhà tâm hồn
hoặc khi đời là một mớ hỗn độn
những ngôi sao sẽ càng tìm đến
như là người bạn đồng hành
để yêu thương"
(Những
ngôi sao);
"cảm giác trống rỗng
như cái xác vỏ sò
...
chỉ muốn mình được ném xuống
đại dương lần cuối cùng
chìm đến tận đáy sâu
nằm mãi đó thật lâu
cho hàng triệu năm sau
vẫn thoải mái rỗng không
bình yên rồi cũng đến
đến tận cùng thời gian"
(Yên
tĩnh ở nơi đó).
Nỗi
cô đơn trong thơ Minh Anh không mang hàm nghĩa đơn độc, lẻ loi, mà là sự độc
sáng, là vẻ đẹp của đơn nhất. Nỗi cô đơn ấy như hòn đảo an nhiên, tự tại giữa
đại dương, như bông hoa hé nở trong đêm tối. Tâm trạng cô đơn tuyệt đẹp ấy đã
mở ra một thế giới kỳ diệu trong thơ Minh Anh: "một cái cây cầu thang/
lẫn trong đám đông/ bắc lên thiên đàng" (Thị mục của một chú chim).
Với tôi, đây là hình ảnh đẹp nhất trong tập thơ này.
Vẻ
đẹp của cô đơn trong "Một ngày từ bên trong" khá phong phú và đa
dạng. Trong bài thơ "Thì thầm với đại dương", người đọc được chứng
kiến một cái tôi vần xoay, biến ảo trong cuộc người, biển sóng nhân gian. Đây
là cái tôi bất an trong những nghịch lý:
"Khi tôi ở một nơi vắng vẻ, tôi khao khát được thấy
nhiều người. Và khi tôi ở nơi có nhiều người, tôi còn khao khát đến những nơi
xa vắng. Tôi bị xoay trong vòng nghịch lý như điểm đầu và điểm cuối của bánh xe
quay.".
(Thì
thầm với đại dương);
Hay
một cái tôi khác luôn muốn cật vấn, kiếm tìm câu trả lời đích thực cho những bất
an với đời sống đang trôi đi bên cạnh nó.
"tôi chạy quáng quàng
khỏi giọng ai đó vang trong đầu
tiếng vọng mỗi lúc một to
đuổi nhau vô vọng
chạy mãi đến được nơi kết thúc
dẫm qua đường chân trời mờ nhạt mông lung
thoát ra chính mình
vẫn chưa thấy bình yên
tôi là gì vậy.".
(Bông
hoa dại)
Cái
tôi trong bài "Sô diễn của ông Truman" lại mang hàm nghĩa ẩn khuất,
hư thực, nó gợi mở những giả thiết về sự hiện tồn và chuyển dịch của con người
cùng vạn vật.
"thế giới này có thật không
cuộc sống này có thật không
điều gì sẽ xảy ra
nếu tôi thực sự cô đơn"
(Sô
diễn của ông Truman).
Và
đây là một cái tôi khác, nó ẩn giấu trong lớp vỏ hiện hữu, mang tính bị động. Đoạn
thơ dưới đây cho ta hình dung, một người ném thia lia bằng viên sỏi, nhìn theo
nó trượt trên mặt nước rồi chìm, rồi tư duy về sự chìm đó, và cảm thấy mình trống
rỗng. Bao quát hơn, vũ trụ là những sự rượt đuổi, tiếp nối, nắm giữ, và lịch sử
xuyên qua tất cả, để thấy nó trống rỗng.
"viên sỏi không bao giờ biết
lịch sử đã xuyên qua tất cả
tiếp tục đuổi theo
sự trống rỗng tận cùng"
(Xuyên
qua tất cả).
Cõi
thơ của Minh Anh là tầm nhìn rộng mở, quan sát cá nhân trong cộng đồng và thế
giới, hé lộ "cái toàn thể và trật tự ẩn"
như nhan đề một cuốn sách của David Bohm.
"có một chiều nhặt vỏ sò lên
tưởng rằng nó trống rỗng
tình cờ lại có một con cua
một con cua ẩn sĩ ở trong đó!
phản chiếu của xã hội loài người
luôn rọi vào cái gian phòng không bao giờ thay đổi của
họ".
(Những
con cua nhỏ trên biển).
Chính
sự cô đơn ấy đã khiến năng lượng và cảm xúc sáng tạo tràn trề trong tâm hồn nhà
thơ trẻ. Niềm khao khát được đánh thức thế giới đã sinh ra nội lực, hối thúc
người viết khám phá, kiếm tìm những chiều kích không gian nghệ thuật khác lạ.
"tôi ước mình có một chiều không gian nữa
nơi chúng ta có thể tái tạo một đoạn thời gian
làm nó sống mãi
cho đến khi nó hóa bình thường
...
tôi suốt đời mang ơn
nghệ thuật của viết
xuống".
(Sự
kỳ lạ của nghệ thuật viết);
Thế
giới trong thơ Minh Anh đã thức dậy. "Một ngày từ bên trong" mang đến
cho chúng ta sự thức tỉnh từ bên trong cùng sự tươi mát, tinh khôi của một ngày
mới tràn đầy tình yêu thương và đắm say. "Trong một buổi sớm tinh mơ,
chúng ta trở về trái đất, trở về trái tim đầy chất chứa của mình, đôi chân hòa
vào những hạt cát mặn, và ngọn gió tự do dẫn chúng ta đến những con sóng."
(Dòng suy nghĩ trong đầu như chiếc xe đạp chạy loanh quanh).
Những
chuyển động trong thơ Minh Anh thường diễn ra chậm rãi trong không gian hiện
đại với nhiều tầng bậc, lúc chồng lấn, tiếp nối, lúc đan cài. Sự đồng hiện các
phương chiều không-thời-gian đã làm cho một số bài thơ của cô trở nên đa nghĩa,
tựa như một khu vườn thênh rộng có nhiều lối vào, ví dụ các bài thơ "Xuyên
qua tất cả", "Thị mục của một chú chim", "Lầm tưởng của hồi
ức xa xôi", "Chui vào quả đất, bạn lớn lên", "Thuật toán
của hồi ức", "Cô đơn đến nỗi ngay cả cô đơn cũng không thể tự đo đếm
được", "Những chiếc lá"... Chúng ta cùng đọc bài thơ "Những
chiếc lá" của Minh Anh dưới đây.
Những chiếc lá
mỗi chiếc lá
mỗi linh hồn của cây
người dẫn dắt chúng ta vào cuộc sống mới
ngôi nhà trú ẩn cho côn trùng và chiếc kén
tạo nên sắc màu của những khu rừng rậm sum suê
những chiếc lá
cảm xúc sơ khai của các mùa
những câu chuyện lá kể đầu môi
những đường gân của lá
khắc trong lòng bàn tay chúng ta
nhận diện hình hài
đơn giản là chấp nhận mình
những chiếc lá
sự ràng buộc chân thành chăm sóc cho nhau
tinh tế, bền chặt
những chiếc lá
ngôi nhà mở cho những ai
biết lắng nghe nhịp đập con tim của mình
"Những
chiếc lá" ở đây gợi ra hình hài của thế giới con người mà thân cây nuôi
những chiếc lá ấy chính là "cây đời", là sự sống nuôi dưỡng con người
cùng vạn vật. "Mỗi chiếc lá" là "mỗi linh hồn", tựa như mỗi
con người là một đơn vị, một sinh linh kết nối với sự sống trên trái đất. Những
"linh hồn của cây/ dẫn dắt chúng ta vào cuộc sống mới". Cây
cối và con người trong bài thơ là quan hệ tương hỗ, con người biết bảo vệ cây
xanh, môi trường, và, cây xanh luôn di dưỡng, che chở cho cuộc sống con người.
Cái vòm xanh ở cuối bài thơ trở thành ngôi nhà là hình ảnh khá quen thuộc,
nhưng câu thơ "ngôi nhà mở cho những ai/ biết lắng nghe nhịp đập con
tim của mình" đã tạo ra sự bất ngờ, thú vị. Hình ảnh này gợi nhiều
liên tưởng đẹp và lạ lẫm, nó thắp sáng và làm phồn sinh cả vòm cây, đồng thời hoán
chuyển bóng dáng của cây với hình dáng con người.
Thơ
Minh Anh có kết cấu hiện đại, khá gần với phong cách tân cổ điển. Theo cố GS.
Hoàng Ngọc Hiến, chủ
nghĩa cổ điển mới là “nỗi mong muốn quay trở về với lý tưởng của cái đẹp”.
Ngôn
ngữ thơ của Minh Anh giản dị, ít sử dụng tính từ và thán từ. Cô chủ ý dùng
nhiều động từ để biểu đạt sự mạnh mẽ, minh bạch, dứt khoát của hành động.
Minh
Anh bắt đầu sáng tác bằng tiếng Anh từ năm 8 tuổi. Năm 2021, nhà xuất bản Kim
Đồng đã ấn hành tập truyện bằng tiếng Việt “Bức tranh huyền bí”, do Hoàng Ngọc
Diệu dịch từ nguyên tác tiếng Anh “The Painting” của cô. Sau “The Painting”,
Minh Anh tiếp tục làm thơ bằng tiếng Anh, sau đó được chuyển ngữ sang tiếng
Việt. Cô viết bằng tiếng Anh bởi từ nhỏ đã học trường quốc tế tại TP Hồ Chí
Minh, tiếng Anh giúp cô làm chủ tốt nhất ngôn ngữ thơ.
Hải Phòng, 15/01/2024
M.V.P