Đặng Thành Văn

"Sen" – Tranh của Một Danna

Đọc bài thơ “Cốm hương" của Mai Văn Phấn

Cốm hương

Thu về e ấp

Cốm non lãng đãng sương giăng

Khăn áo ấy mịn màng da thịt

Dâng heo may lên trời

Nhịp cốm giã rộn mùa thóc nếp

Thúng mủng dần sàng vỏ trấu hây hây

Trái bưởi thơm dịu nắng hanh

Thanh khiết chùm hoa mộc

Giữa đất trời ngó sen sau mưa

Da diết nhớ từng vòng cuộn xiết

Lá sen xanh ủ cốm em anh

Chín nẫu chân mây mùa hạ

Đêm ái ân lặng phắc ngọn đèn

Trái hồng đượm trong hương cốm nõn.

(Rút từ tập thơ “Bầu trời không mái che”, Nxb Hội Nhà văn, 2010)

Lời bình của tác giả  Đặng Thành Văn:

Ẩm thực Việt Nam mang tính mùa màng rất rõ, và, gạo là thứ được người dân chế biến ra nhiều món nhất. Có những món nổi tiếng cả ở nước ngoài, như phở, nem chả cuốn... Nhưng có một món được chế từ thóc nếp non, loại nếp cái hoa vàng và cũng rất nổi tiếng, đó là cốm. Cốm được làm vào đầu thu, thời điểm mà lúa nếp chuẩn bị chín, vỏ hạt còn xanh chớm vàng. Người dân gặt về tuốt lấy hạt rồi đem rang lên cho vào cối đá giã, gọi là cốm giã. Ở đây nhà thơ Mai Văn Phấn đặt tên cho bài thơ là Cốm hương.

Cốm hương là “trái đầu mùa”. Cốm non thơm tinh khiết, dịu dàng, lãng đãng trong màu thu e ấp, tan lẫn vào trong sương, nó trở thành máu thịt đến nỗi: khăn áo ấy mịn màng da thịt, có sức lan toả, như “vật chiếm chỗ”, tràn ngập vào không gian bất tận của trời đất, lấn át cả heo may, chế ngự không gian thu mạnh đến nỗi dâng heo may lên trời (có thể được hiểu là dâng hương cốm lên trời), cái vô lý trong cái có lý của trí  tưởng tượng bay bổng của nhà thơ.

Mùa thu tĩnh lặng nhưng khi mùa cốm đến thì sôi động hẳn lên, nhịp cốm giã rộn mùa thóc nếp. Những phương tiện làm cốm được huy động vào các công đoạn cũng rất thủ công, như thúng, mủng, dần sàng... Ta thấy được sự kỳ công, tỷ mỉ, có cả sự khéo léo nữa, và nhận ra bao hương vị thiên nhiên trong mùa thu đã hoà quyện trong cốm: có sương thu, có heo may, trái bưởi thơm dịu nắng hanh, rồi hương thơm thanh khiết của chùm hoa mộc, cả ngó sen sau mưa; đấy là không gian đầu mùa, tất cả như chỉ mới bắt đầu, non trẻ, đầy sức sống. Ta thấy được cả mùa thu trong cốm non. Nhưng ý thơ không dừng lại ở đấy mà được đẩy lên cao hơn ở ý tưởng tình yêu lứa đôi mà sự phồn thực trong cốm hương mang lại: Lá sen xanh ủ cốm em anh/ Chín nẫu chân mây mùa hạ. Để rồi đêm ái ân lặng phắc ngọn đèn. Như vậy cảm xúc thơ, ý thơ, tình thơ trong cốm hương không chỉ nói lên vẻ đẹp, sự thanh khiết của mùa thu tụ hội trong cốm hương mà sâu xa hơn còn là cả sự phồn thực của mùa thu qua Cốm hương. Ai cũng biết mùa xuân mới là mùa của sinh sôi, nẩy nở, mùa của phồn thực. Còn mùa thu là mùa của bắt đầu tàn phai, mùa của sự ngưng lại - chín -  rụng. Nhưng trong Cốm hương thì cảm giác giao quyện, sinh sôi, phồn thực luôn đầy ắp. Và đây là điều khác lạ của bài thơ này.

Câu thơ kết: trái hồng đượm trong hương cốm nõn, lại trở về chủ thể là Cốm hương, cái hương vị của cốm thâu tóm toàn bộ thiên nhiên mùa thu. Đọc và ngẫm kỹ thấy toàn bộ những câu, những chữ được chọn lọc rất tinh tế và tài tình, nhằm tập trung phát sáng đặc tả cái huơng vị thơm ngon thanh khiết của cốm. Và qua cốm, điều mà nhà thơ muốn nói với chúng ta về vẻ đẹp tuyệt vời, mê dụ của thiên nhiên mùa thu, cái hương vị đặc trưng mà chỉ mùa thu mới có. Điều đó ta thấy ngay ở tên của bài thơ là Cốm hương.

Hằng năm đã trở thành thói quen mỗi khi thu về, bao người lại nhớ đến mùa cốm. Cốm đã trở thành món ăn thanh lịch, hấp dẫn của người Việt. Những gánh hàng rong trên hè phố Hà Nội với lời rao mời: “Cốm đây, cốm non đây”, thật khó cưỡng. Nó luôn phảng phất đi về trong tâm trí mọi người, khi man mác, khi da diết; nhất là những người con dân nước Việt xa xứ, thì nỗi ám ảnh càng mạnh mẽ. Và khi đọc bài thơ Cốm hương của Mai Văn Phấn có làm vơi đi nỗi nhớ quê nhà hay lại càng làm cho nỗi nhớ đầy thêm. Và nếu Cốm hương có “gây mùi nhớ” thì đâu phải lỗi ở thi nhân. Lỗi chăng là ở mùa thu Việt Nam quá đẹp, quá tình mà nhà thơ họ Mai đã dụng công tái hiện bằng cảm quan nghệ thuật mà đến giờ chỉ ông mới thể hiện Cốm hương thành công trong thơ đến thế.

Mùa thu, 2015

Đ.T.V