Đọc "hoa giấu mặt" - thơ 3 câu của Mai Văn Phấn

Nguyễn Khôi

Mai Văn Phấn sau chặng đường dài (1995 - 2010) dấn thân vào việc "cách tân thơ" (với trên 300 bài thơ Hậu hiện đại) đã để lại những dấu ấn nghệ thuật "có một không hai, với sự cải cách đa phong cách và thuyết phục nhất của thơ Việt đầu thế kỷ 21" (theo Đỗ Quyên).

Tháng 5 này, Mai văn Phấn vừa in tập "hoa giấu mặt" với 99 x 2 = 198 bài đoản thi "thơ 3 câu"... Đây là một thể thơ "Haiku Việt"- hiện mới có một số nhà thơ ta làm thể nghiệm- mà nguồn gốc là thơ Haiku Nhật Bản, một thứ đoản thi với 17 âm tiết gắn với thiên nhiên 4 mùa bằng các “quí ngữ” riêng cho mỗi mùa trong năm, kiểu như "đáy đĩa mùa đi nhịp hải hà" của nhà thơ Nguyễn Xuân Sanh hồi trước 1945.

Haiku cực ngắn nhưng tải được cả tinh tuý hồn thơ của xứ Phù Tang xưa:

Wochi kochi ni

Taki no oto kiku

Wakaba kana

Dịch:

Gần xa đâu đây

Tiếng thác nước chảy

Lá non tràn đầy.

Trong "hoa giấu mặt", ở Mai Văn Phấn, ta cũng gặp tâm hồn đồng điệu:

Hừng đông

Miệng chim non

Hớp những đám mây

(Ngày mới)

Số bài đủ 17 âm tiết:

Anh là đám cỏ lan ra lối đi

Em đi hài đỏ

Giẫm lên anh phải không?

(Kiếp trước)

Hoa Hoàng yến lan ra mép nước

Cơn gió không dám gần

Cây trút lá xuống vực

(Con mắt nghiêng - bài 3)

Vẽ cung tên ngoài ngõ trừ quỷ dữ

Đêm cuối năm

Bậc cửa lao xao lá khô.

(Có kẻ mách lẻo)

Khá dồi dào các bài dùng "quí ngữ":

- Xuân:

Tiếng chim ríu rít

Khói hương

Chỉ nhớ cầu lá non

(Giờ tụng niệm)

- Hạ:   

Gió

Thổi từ đâu

Dâng hương sen nơi này

(Đỉnh núi cao)

- Thu:  

Bóc trái hồng

Vừa chín

Sợ người thỉnh chuông

(Thu đầy)

- Đông:

Đắp chăn

Sót lại đám lá

Run rẩy ngoài cửa sổ

(Trời rét)

Thơ Haiku Nhật xưa coi trọng"cảm xúc 4 mùa" rất ý vị, xa xôi và đượm chất tịch lặng của Thiền. Thơ 3 câu của Mai Văn Phấn tuy cũng lấy cảm xúc từ thiên nhiên, nhưng đã khéo phả  những rung động rất hiện sinh theo lối hậu hiện đại gắn với cội nguồn truyền thống. Qua những vần thơ, ta thấy hồn thơ Mai Văn Phấn nóng bỏng hiện thực (đầy tính ẩn dụ - phúng dụ thời thế, ý tại ngôn ngoại...):

Lặng lẽ rửa mặt

Bờ bãi

Cò vạc bay xao xác

(Sáng sớm ở quê ngoại) - chắc không phải  Tiên Lãng?

Chưa chắc cha  đã dùng

Con vẫn gửi

Mũ và cây gậy này

(Hóa vàng) - đang xảy ra ngập ngụa khắp nơi.

Nơi con chuột sập bẫy

Suốt đêm

Không con nào qua

(Bí ẩn) - để sợ mãi  "tai nạn nghề nghiệp" ở Vườn Bùi xưa.

Không thể tin

Đám mây say đắm hôm qua

Đang làm mình ướt

(Nghĩ trong mưa) - để nhớ thời bao cấp?

Để sáng tác thơ Haiku Việt (3 câu), cũng là một sự đổi mới thi pháp thì người làm thơ phải có "tài" (vận dụng - sáng tạo,Việt hóa kiểu thơ gốc Nhật), đồng thời phải có" chí" (kể cả Thi ngôn chí)... Với Mai Văn Phấn qua 15 năm cách tân thơ (bằng đời Nàng Kiều) có thể nói là có "đủ" tiêu chí này, nhưng vượt trên tất cả là phải có cái Hồn Quê? Ở đây Thi sĩ đã lồng rất khéo cái tư tưởng triết lý một cách kín đáo, tế nhị vào các câu thơ rất kiệm lời, không sa đà "thôi xao" kiểu "phu chữ", đã xây dựng được những hình tượng thơ đẹp, ý mới, tứ lạ:

Váy đỏ

Em dạo quanh cây Phượng

Chưa hé nụ

(Tháng giêng)

Thu mình trên ghế

Vẽ bầu trời

Không có chỗ cho mây

(Tôi)

Con Diệc

Lò mò trong tiếng mõ

Tưởng tượng

(Phật tính)

Cứ như thế, cứ như thế... thơ 3 câu của Mai Văn Phấn là thả con chữ vào trời xanh... cứ như chàng Họa sĩ nơi đồng quê với vài nét chấm phá tạo ra những bức tranh (đời) có đủ tình - cảnh - sự nơi Thi sĩ đang sống và đi qua... Cái sáng tạo và đóng góp của Mai Văn Phấn ở mảng thơ 3 câu hôm nay là anh đã khéo lồng những ý tưởng (tâm tư tình cảm) vào trò chơi chữ nghĩa với ngôn ngữ thơ tinh luyện cùng với sự gieo vần, gối âm tạo thành nhạc điệu tự nhiên của chim trời, mây gió, hoa lá cỏ cây cùng gót hài đỏ, tiếng mõ, tiếng chuông chùa của bờ bãi đồng quê gieo những âm vang khi bay bổng, khi trầm lắng trong lòng người đọc. Thơ 3 câu Mai Văn Phấn ra đời đúng lúc thơ đang khủng hoảng (hệ quả của bùng nổ thông  tin, của thời "ra ngõ là gặp nhà thơ", lạm phát thơ vô tội vạ, chạy theo hình thức, coi nhẹ nội dung tư tưởng...). Anh đã mở một lối đi riêng, rộng thoáng mà vẫn cao sang lịch lãm giữa cái thế gian đang đầy "mây xám /biển đen/ cá ngoi mặt nước" nhưng "con cá ấy đã  lớn" và "quẫy vào biển sóng", đó là:

Đêm mơ cá quẫy

Tiếng ao vỡ

Tự do bơi

thật như đời Thi nhân tự do sáng tác cho thơ chắp cánh bay đến những chân trời mới lạ của "hoa giấu  mặt" - thơ Mai Văn Phấn là thế mà...

Góc thành nam Hà Nội , 23-5-2012

N.K

(http://trannhuong.com)