Mai Văn Phấn tìm biểu tượng mới cho tình ái (phê bình) - Nguyễn Hoàng Đức
Mai Văn Phấn tìm biểu tượng mới cho tình ái
(Đọc tập thơ Bầu
trời không mái che của Mai Văn Phấn, NXB Hội
Nhà văn 2010)
Nguyễn Hoàng Đức
Như thể đến hẹn lại
lên, sau hai tập “Hôm sau”, và “Đột nhiên gió thổi” (2009), cuối tháng
11 năm nay (2010), Mai Văn Phấn trình làng một tập thơ mới “Bầu trời không mái che”.
“Không mái che” biểu
hiện cho cái gì? Người ta thường nói về một sự hưởng thụ không gian như
“bữa ăn ngoài trời”, tiệc ngoài trời, hay dã ngoại ngoài trời… Vậy chữ “ngoài
trời” biểu hiện cho cái gì? Ngoài trời, nghĩa là tất cả những cánh cửa đã được
tháo tung, những biên giới đã được tháo cởi, những rào che đã được tháo bỏ…
người ta được tự do hoàn toàn, mọi thứ đều phơi lộ để hưởng thụ một không
gian thoáng đạt cùng những làn gió dào dạt thổi không vách ngăn, không bến,
không bờ. Và ánh sáng trắng của mặt trời, thứ chói sáng nhất trên thế gian này,
thứ ánh sáng mạnh hơn mặt trăng đến cả triệu lần. Ánh sáng đó chảy tràn trong
không gian tháo tung và phơi mở, lùa vào tận chân tơ kẽ tóc mọi vật không mái
che. Và hiển nhiên nó sẽ khải hoàn ca trên những gì được phô bày, phơi mở...
Đó là không gian tìm kiếm tình ái trong tập thơ “Bầu trời không mái che” của Mai Văn Phấn. Anh giành cả tập thơ này
để tận hưởng, chìm đắm, chia sẻ, hân hoan và thậm chí ngụp lặn, rồi cất cánh
thăng hoa cùng tình ái. Lâu nay, chúng ta vẫn biết, vẫn nói về một phong trào
thơ văn sex. Nghĩa là có một bộ phận đông đảo các cây viết chú mục lao vào biểu
hiện các trạng thái mặc cảm sex, khao khát sex, quyến rũ sex, và trưng diện
sex…
Nói cách nghĩa đen, Mai
Văn Phấn cũng lao vào lãnh địa sex, nhưng khác hẳn mọi người, Mai Văn Phấn
đã tấn phong cho chiếc giường tình ái thành những miền ảo ảnh - bay bổng
những hân hoan lý tưởng và siêu việt, vì thế ái tình đã đánh rơi mọi ngôn từ
phơi lộ trực tiếp để trở thành một mảnh đất bồng lai mộng mơ nào đó.
Mở màn, Mai Văn Phấn không
nhìn bạn tình như một hình thể giới tính gợi dục trực tiếp, mà phái đẹp
giống như một đào hoa tri kỷ, cơ thể nếu có mở ra, thì đó chỉ là cánh cửa
đón rước tâm hồn ta chảy cùng nàng đến một thiên thai. Mai Văn Phấn tả bạn
tình:
Bờ
vai em bức tượng ngày xa
Anh
giấu kín ngăn sách
Ngọn
đồi kiêu hãnh
Nâng
anh gió mạnh
Cây
cầu bắc qua tháng ngày
Nơi
lũ trẻ giữ bao bí ẩn
Vạt
cỏ mềm cơn mơ âu yếm
Quấn
chặt anh chăn ấm sơ sinh
Ái tình với Mai Văn Phấn
không bao giờ chỉ đơn giản là sự hợp cẩn, mà luôn luôn trong chiều sâu sức hút
âm dương của nó, là nhựa sống đang chảy trên lá, trên cành, là sức sống như
nguyên lý càn - khôn đang âm thầm cuộn chảy trong mọi nguồn mạch của vũ trụ, từ
dòng suối trên núi cao đổ xuống đến những gân mạch của từng chiếc lá đang hút nước
và ánh sáng mặt trời:
Vươn
thẳng
Tán
cây quang hợp mặt trời
Lá
chồng lên nhau hoan hỉ
Bật
dậy thở chung dòng nhựa
Máu
từ đất đai chạy qua bàn chân
Nhưng mở màn của hoà
âm tình yêu, trước đó luôn luôn là giai điệu vò võ của cô đơn. Một hạt nhân
nếu không co rút về số một là chính nó, chính cái bản tính thuộc về nó, thì nó
không bao giờ có thể phát triển nở thành cây quả mang theo hạt như nó. Một
chiếc giầy bên phải nếu không có độ cong ngược với chiếc giầy bên trái, thì
không bao giờ cả hai có thể kết hợp thành một đôi giầy. Vì thế, có một triết
gia mới nói: “Phải là mình một cách hoàn
hảo nhất mới có thể kết hợp với người khác được”. Với Mai Văn Phấn cũng
vậy, trước khao khát hợp đôi của tình ái, anh đã thấy cuộc đời mình thiếu vắng
vô tận. Thiếu đến đâu? Thiếu khuyết cả một nửa để vĩnh viễn định nghĩa mình
không bao giờ toàn vẹn mà chỉ là một nửa mà thôi:
Lúc cô đơn anh nghĩ
Là
nửa trái cây
Nửa tiếng chim hót
Nửa
hang sâu
Một
phần tiếng động
Nửa
con cá
Một
góc thân tầu
Nửa
lặng im nối vào mặt phẳng
Có một triết gia nói: “Một nửa cái bánh mỳ vẫn là bánh mỳ, nhưng một nửa chân lý không bao
giờ là chân lý cả”. Trong sự cô đơn xót xa, hành trình tư duy của Mai Văn
Phấn đã tìm đến cái đích trống vắng, hư vô, và xót xa này. Một nửa trái cây?
Vẫn là trái cây! Một nửa tiếng chim hót thì là cái gì? Chẳng lẽ có một nửa nốt
son! Một nửa tiếng đàn thì là cái gì? Không, nó không thể trở thành tiếng đàn,
mà chỉ là tiếng dây thép lùng bùng vì căng chưa thẳng mà thôi. Một nửa con cá?
Thì là con cá chết! Một góc thân tàu ? Thì tàu sẽ đắm! Và anh chỉ có nửa thân
anh, làm sao có thể kéo lê ranh giới để làm thành một nửa vương quốc của tình
yêu. Không! Em ơi, một nửa của em, một nửa của tình yêu sẽ là tất cả. Bởi lúc
đó chúng ta mới có thể chập lại thành con tàu lướt trên mặt sóng. Còn nếu
không có em, anh chỉ là nửa lặng im trôi vào mặt phẳng. Mặt phẳng là cái gì? Là
thân anh không thể kéo dài thành những đường cong hút hồn của em, những đường
cong rước anh bước vào thế giới thiên thai cực lạc, quên ngày, quên tháng, để
tụ về ý nghĩa của hạnh phúc. Nếu không có em, ái tình của anh sẽ bị trôi vào
mặt phẳng. Mặt phẳng ở đây là vô cảm, vô nghĩa, vì nó thiếu những đường cong để
trở thành cuộc lắp ráp ý nghĩa tuyệt đối cho ái tình.
Và Mai Văn Phấn mặc cảm cô đơn như một chiếc
giầy không có đôi, một con chim lạc bầy, hay một gã đàn ông không được ở bên
người bạn tình khác giới. Không! Mai Văn Phấn đã đem vào nỗi cô đơn của mình
những vỉa quặng sâu nhất của tiềm thức. Cô đơn như đỉnh núi chon von, nhưng
không phải chỉ đỉnh núi cô đơn, mà nỗi cô đơn đó được đặt móng từ sâu thẳm
lòng đất, tối tăm, hoang vu, lạnh lẽo. Cô đơn rùng mình cơn tê tái thấu suốt
cái địa tầng. Đúng thế, Mai Văn Phấn đã mượn cả lý thuyết vô thức, mặc cảm
tình dục bị dồn nén của Freud để miêu tả nỗi cô đơn của mình. Trong những khao
khát hợp đôi với bạn tình, những cơn mơ trá hình mang theo hình ảnh giao hoan,
như chìa tra vào khoá, gậy chọc vào bùn, rui cắm vào mè… Còn vô thức giới tính
của Mai Văn Phấn thì mang hình cái bút, đang tự nhiên ngắm nỗi cô đơn chưa được
chấm vào mực của mình!
Chiếc bút trên bàn. Khi dọn dẹp vẫn muốn để lại. Cầm bút thư giãn,
vừa lạ vừa quen. Quản bút nhẵn ngón tay cầm. Đôi khi tháo ruột bút xem
(phải tháo trộm vì hành vi quái đản). Mở nắp bút như bật cánh cửa, cậy nắp hầm
tối... Cảm giác chợt thức, chợt mở mắt. Muốn tháo nắp bút một nơi. Nắp bút để
trên, thân bút bên phải hay ở dưới. Cả ngược lại.
Mở…
Lắp...
Sau cô đơn đã biến thành trận cuồng phong của
khao khát. Nó biến thành cơn gió mạnh mẽ muốn xé nát cả những đỉnh núi đợi chờ
trong cơn hoá đá, rêu mờ:
Nhoài
lên mỏm đá sắc
Thân
thể gió trầy xước
Máu
của gió là mưa
Nắng
nhỏ xuống
…
Giang
tay núi đạp chân vào đất
Vò
nát
Xé
toang thân gió
Ánh
sao rơi
Buổi
sớm vỡ oà
Ái tình với Mai Văn Phấn dâng lên từ cô đơn,
chẳng khác gì vực thẳm xây lên non cao. Nhưng xa hơn thế nó chẳng khác gì dòng
nước được bắt nguồn từ luồng lạch, từ hạt giống, từ khao khát sinh sôi để
truyền sinh. Ái tình được thực hiện như nguyên lý nảy mầm sinh sôi cho cây
cỏ, chim muông và toàn thể vũ trụ, trong đó có nàng với chàng dường như là
cặp nhân vật chính của khát vọng gieo hạt:
Tìm
miệng anh gieo hạt
Gió
níu chân tay đất dịu dàng
…
Chớp
sáng nứt vỏ
Mùa
xuân trào miệng hát
Chờ
nảy lá mầm
Gió
mang mặt đất đi
Đây là những câu thơ hay, đặc biệt hai câu
cuối rất hay. Chẳng có gì nặng nề như đất, trong Kim Dịch, trong các thành tố
Kim, Mộc, Thuỷ, Hoả, Thổ, thì Thổ - tức đất đai vẫn được coi là thành tố nặng
nề nhất, vì nước thì chảy, hoả thì bốc cao, còn đất thì ù lì bất động nằm
nguyên đó… Vậy mà ái tình như làn gió của Mai Văn Phấn có thể “Gió mang mặt đất đi” thật là thăng hoa
mãnh liệt, ào ạt vỗ sóng, cuồn cuộn vô bờ. Và sức mạnh đó dường như chỉ được
bắt đầu từ đôi môi nàng “tìm miệng anh
gieo hạt”. Rồi đan lồng vào đó là một sức mạnh thật tinh tế phi phàm, sức
mạnh của mầm cây, ánh sáng và trí tuệ.
Chớp
sáng nứt vỏ
Mùa
xuân trào miệng hạt
Và sức mạnh ái tình đó như ngọn gió thần
diệu đã thổi bốc mọi thứ lên tận đỉnh chon von. Còn cao hơn cả đỉnh, nó nhắm hướng
cả mặt trăng bay tới:
Anh dìu
em lồng lộng váy hoa
Hôn
em, ngón tay út
Nâng
em lên trăng
Ái tình đó vút lên như lùa vào sức sống của
Càn - Khôn một sức sống sinh nở tinh khôi, làm cho đất đai sáng sủa, rực rỡ, tươi
tắn, hồi sinh:
Mưa
thuận gió hoà gót chân
Trái
tim rộng ràng ngực đất
Dòng
trăng cuồn cuộn thân cây
Lướt
nhanh nữa cho đất đai thêm sáng
Dấu
chân, bàn tay anh dài theo
Tình yêu giúp cho con người ta nhận ra toàn
thể mình thông qua một nửa kia. Và khi thiếu vắng nửa kia người ta liền mất cơ
hội kết nối lại chính bản thân mình. Mai Văn Phấn đã cảm nhận, không có em, cả
thế giới như bị bỏ rơi, nó rơi vào vô nghĩa, vì không gian như thể thiếu chỗ
đặt mũi kim của chiếc compas để quay một vòng tròn bao quanh thế giới. Thiếu
em, thế giới anh trở thành vô cảm. Anh không thấy gì! Không nghe được gì nữa:
Không ai giữ
lại hồi còi đang lan trên đất. Tiếng còi kia vừa chạm anh, không vượt qua anh.
Phía sau im lặng. Mọi vật trôi như nó vẫn trôi.
Khi em xuất hiện thì thế giới dường như được
trở về trục quay của nó. Nhân danh em, mà thế giới mang khuôn mặt mọi người
trở nên sống động, rồi lại hít thở, lại ca hát, lại đau buồn, rồi lại sinh sôi:
“Chỉ khi có em, tiếng còi kia lại tiếp
tục trôi nhanh, dù con tàu đã rất xa”. Và khi em có mặt vụ bội thu của
những nụ hôn lại ào ào gặt hái qua một đôi môi khả ái rất miệt mài đói khát:
Hôn và
cầm tay anh
Tiếng
chuông gió phủ dầy
Lá
cây không dừng được
Gió
thốc ngược cây rơm, mái rạ
Giật
tóc, rách áo anh
Tình yêu trong Mai Văn Phấn không đơn giản là
một chiếc giường hoan lạc. Mà đó là một quá trình như nụ ra hoa, rồi hoa ra
quả. Những nụ hôn có thể hiện lên như khao khát của hiện tại, những khao khát
đó bắt nguồn từ hang thẳm cô đơn, đòi sống, đòi yêu và đòi gieo hạt. Rồi cuối
cùng đòi được giang tay đón hài nhi chào đời từ giữa cơn đau tràn đầy hạnh
phúc. Một cơn đau vĩ đại như sự trở dạ của Càn - Khôn muốn làm nên một cuộc sinh
thành khai thiên lập địa:
Ngọn
cây vươn mỏ con chim
Đang
cúi xuống mớm vào miệng con từng hớp gió
…
Đặt
con lên đất
Lòng
sông đau xé thân đêm
…
Giọng
nói rất gần
Dưới
bình minh con hãy lột xác
Cả cuốn thơ dày hơn 120 trang của Mai Văn
Phấn được chú mục riêng cho chủ đề tình yêu, chính xác hơn là nhắm thẳng vào
tình dục. Nhưng người đọc không thấy gợi lên bất cứ một câu dung tục, thẳng tưng,
trắng trợn nào, mà nó như làn gió siêu hình rước ái tình bước vào những cơn
mơ, những ám ảnh, những hoài ức, những mường tượng, và những giá trị được
siêu việt hoá, lý tưởng hoá của tình dục thân xác. Nói đúng hơn, nó thánh hoá
thân xác trong lộng lẫy, đẹp đẽ và lý tưởng để cất cánh bay cùng với tâm hồn
đến cõi thiên thai, hoặc đến nơi mà tình dục được soi vào chiếc gương toàn
thể của mình, bao gồm: tiềm năng tình dục, chức năng tình dục và cứu cánh sinh
hoa kết trái của thân xác được cứu rỗi cùng một lúc với tâm hồn. Thứ tâm hồn
lúc nào cũng tham dự với thân xác để cứu vãn tình yêu khỏi tiêu cháy đồng xu
cuối cùng ở chốn nhục thể, thanh lâu.
Và một ái tình như vậy đã sản sinh, hoá sinh
và phục sinh thế giới bay khỏi đầm lầy chăn gối xây một thế giới thiên thai ngự
trên những vì sao. Đó là thông điệp, theo tôi Mai Văn Phấn muốn gửi đến mọi người
qua tập “Bầu trời không mái che”.
Đồ Sơn, 3/12/2010
N.H.Đ
(Thơ Mai Văn Phấn và Đồng Đức Bốn,
khác biệt và thành công - Kỷ yếu hội thảo thơ tại Hải Phòng, 15/ 5/ 2011, NXB Hội Nhà văn, 2011)