Dạo phố cùng nhà văn Agneta Pleijel

Nhà văn Agneta Pleijel

Mai Văn Phấn

Ngày cuối cùng trong chuyến thăm Thụy Điển. Tôi hẹn với nhà văn Agneta Pleijel và nhà nghiên cứu văn hóa và dân tộc học Eva Lindskog đi dạo phố Drottninggatan ở trung tâm thủ đô Stockholm. Phố đi bộ này tiếp nối từ phố Norrmalm, trải dài 1,5 km, thông với phố Observatoriegatan. Từ đây có thể rẽ mấy bước sang nhà thờ Adolf Fredrik (xây dựng vào năm 1768 – 1774), nơi yên nghỉ của cố Thủ tướng Olof Palme[1], cố Thủ tướng Hjalmar Branting[2], nhà vật lí Carl Benedicks[3] và nhà soạn nhạc Anders Eliasson[4]...

Agneta Pleijel và Eva Lindskog đã vào tuổi “xưa nay hiếm”, nhưng cả hai đều nhanh nhẹn, minh mẫn và rất hóm hỉnh. Tôi cũng đã quen với cách đi bộ nhanh sải bước rộng của người Nga nên theo kịp hai chị. Nhà văn Agneta Pleijel đã đến Việt Nam hai lần, thăm Hà Nội và Huế vào mùa xuân và mùa thu. Chị rất ấn tượng với tính cách người Việt: mến khách, nhân hậu, và nói như hát. Agneta khoác tay tôi, còn tay kia khoát rộng miêu tả sương khói Hồ Tây lúc hoàng hôn, hương vị ly cà phê “đen đá trong một quán giải khát không nhớ tên nằm bên hồ.

Chị Eva giải thích thêm cho Angeta Pleijel biết vì sao mặt hồ ở Hà Nội bảng lảng sương khói vào mùa xuân và lấp lánh ánh vàng vào mùa thu. Rồi chị Eva quay sang nói với tôi về cuộc đời và những cuốn sách của Agneta Pleijel. Agneta Pleijel là một trong những nhà văn lớn của Thụy Điển hiện nay. Chị đồng thời là nhà viết kịch, nhà phê bình văn học, dịch giả, nhà hoạt động nữ quyền.

Agneta Pleijel sinh năm 1940 tại Stockholm. Cha của chị là nhà toán học lừng danh Åke Pleijel, mẹ là nhạc sĩ Sonja Berg Pleijel được nhiều người yêu thích. Năm 1973, Agneta Pleijel bắt đầu sự nghiệp văn chương bằng viết tiểu luận và phê bình văn học. Sau đó chị làm biên tập viên cho một số tờ báo và tạp chí văn học uy tín. Chị cũng làm thơ, viết văn từ đó. Agneta Pleijel từng là Chủ tịch Trung tâm Văn bút Thụy Điển thuộc [Tổ chức] Văn bút Quốc tế (Swedish Center of Pen International) từ năm 1988 đến năm 1990. Năm 1969 – 1970, chị viết chung vở kịch đầu tiên “Ordning härskar i Berlin” (tạm dịch: Quy tắc trật tự ở Berlin) với Ronny Ambjörnsson[5] và được các nhà hát ở Thụy Điển dàn dựng và công diễn nhiều kỳ. Năm 1983 chị công bố tiểu thuyết đầu tiên, có tên “Vindspejare” (tạm dịch: Người dẫn đường). Đây là cuốn sách viết về năm thế hệ trong một gia đình có nguồn gốc Thụy Điển. Liên tiếp những năm sau chị cho xuất bản các tiểu thuyết khác, trong đó một số cuốn sách tiêu biểu như “En vinter i Stockholm”, 1997 (“Một mùa đông ở Stockholm”), “Lord Nevermore”, 2000 (tạm dịch: “Chúa tể Nevermore”), “"Släkttrilogin" (tạm dịch: Ba gia đình), “Drottningens chirurg”, 2006 (tạm dịch: Bác sĩ phẫu thuật của Nữ hoàng, “Kungens komediant”, 2007 (tạm dịch: Vua hài) và “Syster och bror”, 2009 (tạm dịch: Em gái và anh trai). Agneta Pleijel là một trong những nhà văn Thụy Điển hiện đang sống được dịch sang nhiều ngôn ngữ nhất. Chị đã nhận được nhiều giải thưởng văn học uy tín của Thụy Điển và quốc tế, trong đó có giải thưởng mang tên nhà văn Thụy Điển Selma Lagerlöf (1858 – 1940) – nhà văn nữ đầu tiên trên thế giới đoạt giải Nobel Văn học vào năm 1909. Tiểu thuyết “Chúa tể Nevermore” của Agneta Pleijel từng được đề cử cho giải thưởng lớn của Hội đồng Văn học Bắc Âu.

Về đời tư, hai vợ chồng chị đều hoạt động trong lĩnh vực văn học: chồng chị là nhà báo đồng thời là nhà nghiên cứu văn hóa Maciej Zaremba, người gốc Ba Lan, di cư sang Thụy Điển từ năm 1969. Ông cũng chính là cha của nữ dịch giả Maja Thrane, người đã cùng nhà thơ-dịch giả Erik Bergqvist dịch thơ của tôi sang tiếng Thụy Điển.

Chúng tôi ghé vào một quán cà phê ở cuối phố Drottninggatan. Angeta nói rằng hàng ngày chị thường uống Cappuccino, nhưng hôm nay sẽ uống một ly cà phê nguyên chất ướp lạnh để nhớ ly “đen đá Hà Nội”. Tôi mở máy đi động đưa cho chị Angeta xem tấm ảnh tôi chụp trước ngày ra sân bay. Đó là hình trang bìa cuốn tiểu thuyết “Một mùa đông Stockholm” của Angeta Pleijel, do dịch giả Hoàng Cường dịch từ bản tiếng Pháp sang tiếng Việt, Nhà xuất bản Văn học ấn hành, 2007. Chị cười hiền, ánh mắt tinh nghịch như quét vào tôi, giọng quả quyết: “Exactly!” (Chính nó!). Một người bạn ở Hà Nội, hình như lúc đó làm ở Nhà xuất bản Văn học, đã gửi cho nhà văn cuốn sách này. Tác giả Bửu Nam đã viết về cuốn tiểu thuyết ấy như sau: "...điều gây ấn tượng mạnh đối với ta là tấn kịch riêng tư bi thiết của một nhân vật – thiếu phụ trí thức, một giáo sư Đại học vừa là một nhà văn, về tình yêu và hôn nhân giữa đam mê và tỉnh táo, giữa ảo tưởng và vỡ mộng, giữa chịu đựng và nổi loạn, giữa vị kỷ và hướng thiện, lồng vào bi kịch của một tuổi thơ với những vết thương tâm hồn do sự khác biệt, xung đột và chia ly giữa cha và mẹ, những con người có đam mê và tài năng, ước vọng, nhưng không thể đem hạnh phúc cho nhau, không thể hiểu nhau[6]..."

Ngoài lĩnh vực văn chương, Agneta Pleijel còn là nhà hoạt động dân chủ, chống áp bức, bảo vệ các nhà văn bị thể chế độc tài cầm tù. Đặc biệt trong sáng tác, nhà văn lên tiếng đấu tranh cho nữ quyền rất mạnh mẽ. Tiêu biểu nhất về đề tài này là cuốn tiểu thuyết “Doften av en man" (tạm dịch "Mùi của đàn ông") của chị. Nhà văn tâm sự: “Tôi viết về sự lo lắng, bất an của một phụ nữ trẻ trong những mối quan hệ rắc rối, phức tạp mà cô ấy gặp phải. Tôi căm ghét sự bất công, tàn nhẫn trong tình yêu và nhất là trong tình dục mà phụ nữ phải gánh chịu. Phụ nữ cần được tôn trọng và bình đẳng với nam giới dù ở bất kỳ đâu và bất kỳ lúc nào”. Chị nhấn mạnh, nữ quyền phải được hỗ trợ bởi luật pháp, phong tục và tập quán địa phương.

Chúng tôi tiếp tục dạo bước và dừng lại khá lâu ở số nhà 85 Drottninggatan. Agneta Pleijel giới thiệu với tôi đây chính là bảo tàng cố nhà văn Thụy Điển August Strindberg (1849 – 1912), nơi ông đã sống bốn năm trước khi qua đời. Bảo tàng được khánh thành vào năm 1973, hiện thuộc quyền sở hữu của Hiệp hội August Strindberg Thụy Điển. August Strindberg là một nhà viết kịch, tiểu thuyết gia, nhà thơ, nhà viết tiểu luận và cũng là một họa sĩ nổi tiếng. Ông viết nhiều về những trải nghiệm cá nhân. Sự nghiệp sáng tác của August Strindberg kéo dài liên tục trong 4 thập kỷ với trên 60 vở kịch và hơn 30 tác phẩm tiểu thuyết tự truyện, lịch sử, phân tích văn hóa và chính trị. A. Strindberg sáng tác theo phong cách chủ nghĩa tự nhiên và chủ nghĩa biểu hiện. Ông được coi là "cha đẻ" của văn học Thụy Điển hiện đại. Cuốn sách “Căn phòng màu đỏ” (1879) của ông được đánh giá là tiểu thuyết hiện đại đầu tiên của văn học Thụy Điển. Tuy vậy, ông được thế giới biết đến nhiều hơn với vai trò là nhà soạn kịch. Ông được xem là một trong những nhà cách tân sân khấu hiện đại tiêu biểu của châu Âu và thường được so sánh với nhà viết kịch nổi tiếng Henrik Ibsen[7] của Na Uy[8]. Cũng chính trên mặt đường Drottninggatan này, người ta đã khảm những dòng chữ tiếng Thụy Điển bằng đồng. Đó là những câu nói, đoạn trích từ các tác phẩm tiêu biểu của nhà văn August Strindberg.

Chị Agneta cố ý chạy lên phía trước, rồi dừng lại ở cuối mỗi dòng chữ của August Strindberg đã nhẵn bóng vì dấu chân khách bộ hành. Chị đưa ngón tay như nhấn từng ký tự, chậm rãi dịch sang tiếng Anh cho chị Eva và tôi nghe. Nhà văn Agneta Pleijel tự hào vì đất nước Thụy Điển đã có August Strindberg.

Trong những ngày ở Stockholm, tôi được nghe các bạn Thụy Điển nói nhiều về nhà văn Agneta Pleijel với lòng mến mộ chân thành nhất. Độc giả Thụy Điển đương thời rất tự hào vì đã có Agneta Pleijel. Một đất nước có lịch sử và nền văn hóa vĩ đại, chiếc nôi của văn chương thế giới đã có những nhà văn và độc giả tinh hoa đáng kính như vậy. Tôi nói với chị Eva rằng sau này các con cháu tôi sẽ đến thăm đất nước của chị. Chắc chắn chúng sẽ dạo chơi nơi đây, hoặc có thể trên một con phố bất kỳ ở Thụy Điển. Nơi ấy sẽ khảm những dòng chữ bằng đồng được trích từ những tác phẩm xuất sắc của Agneta Pleijel mà mọi người thích thú thưởng ngoạn.

Stockholm – Hải Phòng, 24 – 28/10/2018

__________________________

[1] Olof Palme (1927 – 1986): chính khách, Thủ tướng Thụy Điển (các thời kỳ 1969 – 1976 và 1982 – 1986); ông lãnh đạo Đảng Xã hội Dân chủ Thụy Điển từ năm 1969 đến khi ông bị ám sát năm 1986.

(Nguồn: https://en.wikipedia.org/wiki/Olof_Palme).

[2] Hjalmar Branting (1860 – 1925): chính khách, Thủ tướng Thụy Điển (các thời kỳ: 1920, 1921–1923 và 1924–1925; ông lãnh đạo Đảng Xã hội Dân chủ Thụy Điển từ năm 1907 đến năm 1925. Ông chia sẻ giải Noble Hòa bình năm 1921 với Christian Lous Lange (1869 – 1938) – Tổng thư ký Liên minh liên nghị viện Na Uy.

(Nguồn: https://en.wikipedia.org/wiki/Hjalmar_Branting).

[3] Carl Benedicks (1875 – 1958): nhà vật lý Thụy Điển, tác phẩm của ông bao gồm địa chất học, khoáng vật học, hóa học, vật lý, thiên văn và toán học.

(Nguồn: https://en.wikipedia.org/wiki/Carl_Benedicks).

[4] Anders Eliasson (1947 – 2013): nhà soạn nhạc Thụy Điển.

(Nguồn: https://en.wikipedia.org/wiki/Anders_Eliasson).

[5]Ronny Ambjörnsson (1936 – ): tác gia, nhà nghiên cứu lịch sử (nhánh History of ideas, tạm dịch là Lịch sử tư tưởng), viện sĩ Viện Hàn lâm Khoa học Thụy Điển.

(Nguồn: https://sv.wikipedia.org/wiki/Ronny_Ambj%C3%B6rnsson#Bibliografi).

[6] Bửu Nam: “Một mùa đông ở Stockholm” của Agneta Pleijel: một tiểu thuyết độc đáo và đặc sắc”, Tạp chí Sông Hương số 226 – 12/2007.

(Nguồn: http://tapchisonghuong.com.vn/tin-tuc/p4/c18/n851/Mot-mua-dong-o-Stockholm-cua-Agneta-Pleijel-mot-tieu-thuyet-doc-dao-va-dac-sac.html).

[7] Henrik Ibsen (1828 – 1906): nhà soạn kịch Na Uy, và là một trong những người sáng lập Chủ nghĩa Hiện đại trong kịch nghệ sân khấu, ông thường được gọi là “cha đẻ của Chủ nghĩa Hiện thực” và là một trong những nhà soạn kịch có ảnh hưởng nhất vào thời của ông.

(Nguồn: https://en.wikipedia.org/wiki/Henrik_Ibsen).

[8] Nguồn: https://vi.wikipedia.org/wiki/August_Strindberg. 

 Với nhà văn Agneta Pleijel và nhà báo Jesper Bengtsson