Bài giảng "Con chào mào"

Thầy giáo Nguyễn Lương Hùng

Nguyễn Lương Hùng

1. Những điều cần lưu ý về tác giả, tác phẩm:

1.1.Tác giả Mai Văn Phấn:

- Mai Văn Phấn sinh năm 1955 tại Kim Sơn, Ninh Bình. Năm 1974, Mai Văn Phấn nhập ngũ, đến năm 1981 ông xuất ngũ và theo học Ngôn ngữ học và Văn hóa Nga tại Trường Đại học Ngoại ngữ Hà Nội. Năm 1983, ông tiếp tục tu nghiệp tại Trường Đại học Sư phạm Maxim Gorky, Minsk (Thủ đô của Bê-lô-rút).

- Ông sáng tác thơ và viết tiểu luận phê bình. Thơ Mai Văn Phấn rất phong phú về đề tài; có những cách tân về nội dung và nghệ thuật; một số bài thơ được dịch ra nhiều thứ tiếng.

- Năm 2017 ông giành giải thưởng văn học Cikada của Thụy Điển.

- Hiện nay, ông sống và sáng tác tại thành phố Hải Phòng

1.2. Tác phẩm:

Bài thơ Con chào mào được trích trong Bầu trời không mái che, NXB Hội nhà văn, 2010.

1.3. Thể loại, phương thức biểu đạt:

- Thể loại: Thơ tự do

- Phương thức biểu đạt: Tự sự  kết hợp với miêu tả

1.4. Bố cục: 3 phần

- Phần 1: Khổ 1: Hình ảnh và tiếng hót của con chào mào;

- Phần 2: Khổ 2, 3, 4: Suy nghĩ, cảm xúc của nhân vật “tôi” muốn giữ con chim ở lại bên mình;

- Phần 3: Đoạn còn lại: Hình ảnh và tiếng chim chào mào đã được nhân vật “tôi” lưu giữ trong ký ức.

2. Những nội dung kiến thức cơ bản:

2.1. Hình ảnh và tiếng hót của con chào mào:

- Màu sắc: đốm trắng màu đỏ => Màu sắc của thiên nhiên;

- Tiếng hót: triu... uýt... huýt... tu hìu... => Tiếng hót dài, trong trẻo;

- “Cây cao chót vót” => Khung cảnh thiên nhiên thoáng đãng, bình yên.

2.2. Cảm xúc của nhân vật “tôi” về tiếng chim:

a. Lúc đầu:

- “Vội vẽ chiếc lồng trong ý nghĩ”, “Sợ chim bay đi”

=> Thích tiếng chim, muốn tiếng chim là của riêng mình (“độc chiếm”), muốn giữ mãi ở bên cạnh.

b. Lúc sau:

- “Chẳng cần chim lại bay về/ Tiếng hót ấy giờ tôi nghe rất rõ”.

- Vẫn rất thích tiếng chim, nhưng hiểu chim chào mào là một phần của thiên nhiên.

=> Trân trọng tiếng chim và lưu giữ nó trong ký ức.

2.3. Đặc sắc nội dung nghệ thuật:

a. Nghệ thuật:

- Thể thơ tự do phù hợp với mạch tâm trạng, cảm xúc;

- Sử dụng các biện pháp điệp ngữ nhằm miêu tả, nhấn mạnh hình ảnh, vẻ đẹp trong tiếng hót của con chim chào mào. Từ đó làm nổi bật vẻ đẹp thiên nhiên và cảm xúc của chủ thể trữ tình với thiên nhiên.

b. Nội dung:

Bài thơ miêu tả vẻ đẹp của chú chim chào mào. Từ đó ta thấy được vẻ đẹp của thiên nhiên và tình yêu của con người đối với thiên nhiên.

3. Hệ thống câu hỏi đọc hiểu:

Câu 1: Em có thể tưởng tượng, hình dung những hình ảnh gì khi đọc ba dòng thơ đầu?

Gợi ý

- Hình ảnh chú chim chào mào với những chiếc lông có đốm trắng, cái mào màu đỏ rực đang say sưa hót líu lo trên cành cao.

- Ba câu thơ đã mở ra một khung cảnh thanh bình, có thể đó là ban mai trong suốt hoặc hoàng hôn ráng vàng, thanh tịnh. Nó mang đến cảm giác yên bình về một khoảng không thiên nhiên thanh sạch, mướt xanh.

- Câu thơ thứ ba của khổ thơ này là một bản ký xướng âm giọng chim đầy thú vị: “triu… uýt… huýt… tu hìu…”. Đây không chỉ đơn thuần là tiếng hót huyền diệu của con chào mào, mà là tiếng vọng của thiên nhiên trong khoảng không kỳ vĩ, bí ẩn.

Câu 2: Hãy nêu những ý nghĩ, cảm xúc của nhân vật "tôi" khi "vội vẽ chiếc lồng trong ý nghĩ".

Gợi ý

- Nhân vật tôi đã nghĩ phải nhanh chóng vẽ chiếc lồng cho con chào mào.

- “chiếc lồng” của “tôi” được đan bện bằng tưởng tượng với mục đích biểu đạt quyền sở hữu thiên nhiên, phô bầy cái đẹp của riêng tác giả. Và nỗi “sợ chim bay đi” chính là nỗi lo cái đẹp biến mất, vuột mất. Đây là một câu thơ kỳ lạ.

- Câu thơ này cho thấy, tác giả khao khát mở rộng “chiếc lồng” của ông thành không gian bất tận, muốn để tâm hồn mình bao trùm cả thiên nhiên rộng lớn cho con chào mào khoe sắc và cất tiếng tự do.

Câu 3: Vì sao lúc đầu, nhân vật "tôi" "sợ chim bay đi" nhưng kết thúc bài lại khẳng định: Chẳng cần chim lại bay về/Tiếng hót ấy giờ tôi đã nghe rất rõ.

Gợi ý

- Hai câu thơ kết cho thấy “con chào mào” đã bay đi xa, trở về với thiên nhiên rộng lớn, với thế giới tự do và hồn nhiên của nó.

- Tác giả viết rằng “chẳng cần chim lại bay về” bởi ông đã cảm thấy đủ, thấy trọn vẹn một thiên nhiên tuyệt đẹp trong cõi hồn mình.

- Câu thơ đa nghĩa cho thấy, nhà thơ đang tràn đầy hạnh phúc, mong cho con chào mào bay xa, bay cao hơn, nhưng cũng gợn một chút tiếc nuối dù rất nhỏ.

Câu 4: Dòng thơ nào được lặp lại trong bài thơ? Theo em việc lặp lại như vậy có tác dụng gì?

Gợi ý

- Dòng thơ  “triu… uýt… huýt… tu hìu…được lặp lại 2 lần trong bài thơ.

- Tác giả đã cho những thanh âm của thiên nhiên điệp khúc, vang lên lần nữa ở cuối bài thơ. Chuỗi âm thanh được nhắc lại trọn vẹn như từng cất lên lần đầu, nhưng bạn đọc lại cảm nhận “con chào mào” đã đi qua một hành trình, từ đơn lẻ tới hòa nhập, từ âm vực có phần lảnh lót, chói gắt đến phối bè, vang vọng.

Câu 5: Viết một đoạn văn (khoảng 5-7 câu) miêu tả một hình ảnh thiên nhiên tươi đẹp được em lưu giữ trong ký ức. 

Gợi ý

Tôi thích nhất là được cùng mẹ ra thăm đồng vào buổi sớm mai. Khi ấy, mọi vật thật tinh khôi và tươi mới. Những ánh nắng đầu tiên của ngày mới rọi xuống cánh đồng làm bừng sáng cả không gian. Sương lúc này vẫn còn giăng mắc trên từng ngọn cây, lá cỏ, cả cánh đồng chìm trong màn sương sớm làm tôi có cảm giác như lạc vào chốn bồng lai tiên cảnh. Từng bông lúa nặng trĩu hạt lúc này như đang gượng dậy để đón chào những tia nắng ấm áp. Cánh đồng quê yêu dấu đã nuôi tôi khôn lớn, trưởng thành bằng hạt gạo trắng ngần, thơm như dòng sữa mẹ. Dù có đi đâu xa, hình ảnh về cánh đồng lúa sẽ mãi nhắc nhở tôi về một miền quê giản dị nhưng xiết bao trìu mến, thân thương.

(Nguồn: Thầy giáo Nguyễn Lương Hùng gửi maivanphan.com)