METAMORFOZA E ÇUDITSHME POETIKE E POETIT MAI VĂN PHẤN

                                                    - Hyrje

 

 

-Gjekë Marinaj

Gjekë Marinaj

 

Krijimtaria e poetit vietnamez Mai Văn Phấn (Mai Van Fan) ka fituar mirënjohje kolatike brenda dhe jashtë atdheut të tij, Vietnamit. Ai ka botuar 15 vëllime me poezi gjatë këtyre njëzet viteve të fundit. Ndonëse “Zanore në vesë” është një përzgjedhje modeste nga krijimtaria e tij mbresëlënëse, ajo i ofron lexuesit shqiptar një nocion të konsiderueshëm të poetikës së tij krejt të veçantë. Ai është mjeshtër i anatomisë poetike, vëzhgues inteligjent i shpirtit njerëzor edhe piktor i peizazhit natyror të atdheut të tij. Mai Văn Phấn na gjallëron me sofistikimin e gjuhës dhe përdorimin mjeshtëror të metaforave dhe imazheve në poezi pa na shkëputur nga prezenca e botës reale dhe sfidat e jetës së përditshme. Ai ia ka dedikuar jetën artistike kompozimit të poezisë për të reflektuar jo vetëm në realitetin e vendit dhe popullit të tij por edhe në sfidat e gjithë jetës njerëzore. Ai shkruan për dashurinë, bukurinë, dhimbjen dhe metamorfozën e pandalshme të cikleve të natyrës, shpeshherë kondensuar në të njëjtat vargje.

 

I shkolluar në Hanoi e më pas në Minks, Mai Văn Phấn nuk është një poet i thjeshtë provincial. Këndvështrimi i tij kundrejt humanizmit është i gjerë dhe kuptimplotë; poezia e tij fton lexuesin të udhëtojë jo vetëm në vendlindjen e tij përgjatë Deltës së Lumit të Kuq në Vietnamin e Veriut, por edhe në thellësi, tek labirintet e atij peizazhi që na udhëheq drejt dashurisë, familjes dhe emocioneve të thella që formojnë bazamentet e brendshme të jetës sonë.

 

Si produkt i një poeti të nderuar me disa çmime letrare, i cili në vitin 2010 fitoi edhe çmimin prestigjioz të Shoqatës së Shkrimtarëve të Vietnamit për Letërsinë, poezitë e përmbledhura në këtë vëllim janë njëkohësisht të sofistikuara dhe të rezervuara. Ky libër ka potencial të jetë një shtesë e mirëpritur në bibliotekën e çdo dashamirësi të poezisë.

 

Një numër i konsiderueshëm temash marrin jetë në lëndën poetike të poetit Mai Văn Phấn, përfshi këtu edhe kënaqësitë shqisore të atdheut të vet. Në një poezi dedikuar miqve shkrimtarë dhe redaktorë Susan dhe Bruce Blanshard, ai përshkruan një skenë natyrale dhe agimore joshëse. Poezia, titulluar "Tek rrënjët e botës," shpalos meditime si për të kaluarën ashtu dhe për të ardhmen duke qëndruar tërësisht e rrënjëzuar në momentin e së tanishmes. Poezia lajmëron ardhjen e ditës dhe sqaron në rreshtin tjetër se ajo nuk është vetëm dritë, është drita e parë e ditës, një mundësi e re shtegtimi: "Agimi nis që andej / ndrit këmbët e kodrës, një rrugëdalje pylli / zogjtë shtegtojnë herët në mëngjes..." Toni paqësor vazhdon tek folësi i poezisë që imagjinon takimin me të dashurën në një kafene: "e vërtet, shumë e vërtet / të gjithë ne kemi lindur atje." Ky perceptim na bën të fitojmë bindjen se në fjalën "ne" Mai Văn Phấn përfshin të gjithë lexuesit e tij dhe se ajo vendlindje mund të gjendet jo vetëm në Vietnam, por në çdo vend tjetër ku mund të shijohet bukuria e diellit rrezeartë para takimit me dikë që dashurojmë.

 

Peizazhi është tërësisht depërtues në këto poezi, madje edhe kur shërben vetëm si sfond për temat e tjera më të gjëra. Në dinamikën [e poezisë së] titulluar "Në majë të shtyllave" Mai Văn Phấn përfshin këtë imazh për të krijuar nocionin e ndërlidhjes dhe lidhjes humane: "papritur një krah fluture çeli në teh të shkëmbit / Krahët rozë ia bënë pendët të dridhen." Metafora bëhet vërtet ngadhënjyese — ne menjëherë e gjejmë vetën duke menduar në "teh" rreth krahëve të fluturës — në të njëjtën kohë mbetemi të befasuar nga kontrasti i krahëve të saj delikatë me imazhin e vrazhdë të shkëmbit. Mai Văn Phấn triumfon përball  këtij metaforizmi dhe ky paralelizëm dëshpërues i imazheve ndikon në zgjerimin e botës së poezisë së tij dhe e ndihmon atë ta zgjasë mbërritjen poetike drejt një komuniteti më të gjerë global.

 

Vlen të përmendet se peizazhet trajtohen me të njëjtin kujdes autorial që trajtohen elementet e tjera natyrale në këto poezi. Shiu është padyshim instrumental dhe shfaqet herë pas here me shumë tipare të ndryshme, në varësi të gjendjes shpirtërore që ofron poezia. Në një poezi, titulli i secilës na jep përshtypjen e ushtimës së një meditimi të mëparshëm në agim, "Pa dashje në diellin e mëngjesit," shpalos një narrativë të shkurtër dhe të thjeshtë që përshkruan folësin që ecën më këmbë pas rënies së shiut duke menduar për të dashurën. Në strofën parafundore lexojmë: "Një shi i rëndë, vërtet i rëndë / I kishte bërë dush guralecit të vogël / Ky imazh i veçantë me vetveten / më bëri çmendurisht të kënaqur me jetën." Mai Văn Phấn duket se i shkruan të gjitha poezitë nga kjo pikë e ekstazës së pastër. Ai gëzon me gjuhën, botën natyrale dhe vargjet e tij të çiltra duke na dhënë të dyja si lartësitë artistike ashtu edhe respektin e thellë për mrekullitë e natyrës dhe që andej humanizmit.

 

Shiu si lajtmotiv përgjatë poezive i jep kësaj përmbledhje një kualitet të vërtet meditativ. Aq sa na ngjan sikur Mai Văn Phấn përpiqet të na qetësojë me ninulla poetike dhe me premtimin e kalimit të një pasditeje brenda dyerve, duke shikuar nga dritaret, mes intervaleve të krijimit të poezive të tij.  Por Mai Văn Phấn nuk mund të kënaqet thjeshtë duke na sjellë poezi komode, në kontrast ai instrumentalizon një shumëllojshmëri elementesh natyrale për efekte artistike duke krijuar një sërë emocionesh. Me titullin e thjeshtë të poezisë "Nga pikat e shiut," Mai Văn Phấn na befason me kuptimësinë tonë tipike të rënies së shiut. Ai përdorur një gjuhë të gjallë dhe të individualizuar për të na sugjeruar ta shohim shiun përmes syve të tij: " Pikat e shiut bien të prera dhe të mprehta." Ky varg na tërheq menjëherë vëmendjen, për një pikëpamje të veçantë të shiut, për çuditërinë që zgjon dhe për gjendjen emocionale që i krijon folësit të poezisë. Më tej, në të njëjtën poezi, folësi i poezisë poetizon pikat e shiut si rruaza shtesë gjaku në arteriet e tij poetike: "U kthyen në guralecë dhe më përshkuan gjithë trupin." Kjo ide njëkohësisht komunikon një perspektivë të veçantë të një fenomeni të njohur natyral edhe përshkruan një gjendje mendore të përshtatshme, atë të një njeriu që ndjehet sikur bota po e shkel përdhe nga të gjitha anët, madje edhe nga qielli që normalisht besojmë se mund të na falë për veprimet që ndërmarrim.

 

Si një shembull final i përdorimit të shkëlqyer të imazheve nga Mai Văn Phấn, le të kthehemi tek poezia "Supozim." Poezia është një meditim ëndërror që përdor shiun si kllapi për të kthyer folësin e poezisë nga zgjimi i plotë në përgjumje: "Filloi shiu / unë dhe qeni filluam të ëndërrojmë." Përdorimi i shiut për të dalluar tranzicion nga zgjimi tek përgjumësia është sensacional. Mai Văn Phấn bën një punë admiruese në kapjen e realitetit të jetës së tij të përditshme si dhe të gjithë atyre që jetojnë në Vietnam. Ai e bën këtë me aq finesë sa pasuria e botës së brendshme emocionale kthehet pa zhurmë në një dukuri kreative. 

 

Por madhështinë në poezinë e poetit Mai Văn Phấn e gjejmë veçanërisht në pikën ku kryqëzohen konkretja me abstrakten. Ai nuk e kufizon veten as duke regjistruar me saktësi peizazhe të bukura natyrore as duke i dorëzuar kompozimet e tij në platformat abstrakte pa asnjë semblencë [ngjashmëri, qasje] me realitetin. Në kontrast ai e njëson botën e trupit me botën e shpirtit në atë mënyrë sa na bën të ndjehemi pjesë e të dyjave, si e imazheve të spikatura ashtu edhe të ndjenjës humane gjatë baticave dhe zbaticave të ndjenjave tona njerëzore.

 

Mai Văn Phấn duket se i ushqen këto nocione në mjaft poezi duke njëtrajtësuar dashuritë romantike me bukuritë e botës natyrale. Në një poezi të këndshme dhe joshëse titulluar "Aty ku qielli është i gjerë," folësi i poezisë i thotë së dashurës "... lëkura të shkëlqen si fytyra e hënës / Fryti i ëmbël dhe shkëlqimi i artë i orizoreve si shpina e hënës." Duke përdorur reminishenca dhe metafora, Mai Văn Phấn njëllojtëson dashurinë romantike me bukurinë natyrale dhe krahason si të dashurën ashtu edhe mrekullitë natyrore të Vietnamit me shkëlqimin e "fytyrës" dhe "shpinës" së hënës. Ky krahasim metaforik ushton edhe në disa poezi të tjera të cilat lartësojnë sinqeritetin e dashurisë romantike dhe ndjenjën e kënaqësisë së kalimit të kohës me të dashurën në vende të përshtatshme me bukuri magjepse.

 

Nganjëherë lozonjar, Mai Văn Phấn vë në punë mjeshtërinë e tij për të paraqitur metafora të papritura që anojnë drejt joshjes dhe ekstazës. Në "Frynë erë," një tjetër poezi që sjell në të njëjtën platformë romancën dhe natyrën, folësi i poezisë i drejtohet së dashurës së tij duke poetizuar: "si në ëndërr më ngjitesh pas trupit / fishkëllen tek dren të gjitha sythet e reja." Imazhi është lozonjar dhe joshës kundrejt intimitetit të dashurisë romantike dhe ushton me "ëndje" përgjatë panoramës gjelbëruese që Mai Văn Phấn e bën edhe më piktoreske. Po kështu në "Pata të drejtën të mendoj për çfarë dëshirova," një poezi më e gjatë plot metafora të pasura e folje aktive që i lëvizin vargjet me shkathtësi për tek konkluzione më të buta e më delikate se zakonisht, Mai Văn Phấn vazhdon të farkëtojë konjuktura krijuese përmes përsëritjes dhe metaforës: " Rrodhi gojës time / përkulja juaj / Duke spërkatur qumësht aromatik ose gjelbërim të ri." Me trajtimin e meditimeve dhe kënaqësive romantike si pjesë e botës natyrale Mai Văn Phấn reflekton një ndjeshmëri të ekuilibruar e cila na mundëson hyrjen tek natyra e punës gjatë përdorimit të fuqisë së tij më të lartë krijuese.

 

Në një intervistë botuar në vitin 2000 në Hải Phòng Weekend Journal, Mai Văn Phấn flet për procesin e vet krijues duke pohuar se "vetë poezia ma ka mësuar mënyrën e të rishkruarit të saj." Duke ndjekur nga afër vizionin e vet poetik, Mai Văn Phấn ka krijuar poezi që përfaqësojnë më së miri këndvështrimin e tij unik dhe perceptimin e pastër krijues. Ai përdor reminishenca, metafora dhe imazhe të fuqishme kudo në poezinë e tij, por secila poezi dikton kushtet e veta. Nganjëherë toni i poezisë në ketë përmbledhje është reverential dhe i qetë; herë të tjera është më energjik dhe shpërthyes. Në të njëjtën intervistë në Hải Phòng Weekend Journal, Mai Văn Phấn ka thënë se ia nuk merakoset shumë për lexues specifik. Ai ka shtuar se është më e rëndësishme të "dëgjojnë zemrën e dikujt të dridhet me ndjeshmëri të thellë emocionale" kur kompozon një pjesë poetike për të arritur të komunikojnë plotësisht "të kaluarën, të tashmen... dhe shtresat e shumëfishta të së ardhmes." Pavarësisht temës apo tonit dominues poetik, çdo varg në këtë libër është një mundësi bashkëpërjetimi shpirtëror dhe komunikimi njerëzor me sytë, mendjen, dhe shpirtin artistik të poetit Mai Văn Phấn.

 

Dashuria, bota natyrale, dhe mirënjohja e thellë për mundësinë e përjetimit të plotë të kënaqësisë sensacionale, janë disa nga shenjat dalluese të poezive të kësaj përmbledhje poetike nga krijimtaria e përgjithshme e poetit Vietnamez Mai Văn Phấn. “Zanore në vesë” e vendos lexuesin në një mocion stinor grabutal? nga pranvera tek vjeshta dhe anasjelltas. Mai Văn Phấn hulumton në thellësi ndërveprimet kuptimplote që shpresojmë të kemi në jetë, të cilat i bëjnë këto poezi të besueshme dhe tërësisht globale në hapësirën e tyre. Një poet i vendit të tij dhe njëkohësisht i gjithë botës, Mai Văn Phấn vë në shërbim të poezisë një gjuhë të sofistikuar dhe një mekanizëm poetik të ndërtuar me kujdes, por në të njëjtën kohë duke u paraqitur i qartë dhe i kuptueshëm në të gjitha nivelet e lexuesve.

 

Këto poezi reflektojnë esencën e poetit Mai Văn Phấn si krijues i një metamorfoze të çuditshme poetike dhe na ftojnë të bëhemi pjesë e vizionit të tij. Në njërën prej shumë poezive që shpalos efektet e vizionit metamorfik kundrejt begatisë me natyrën, titulluar "Këngët e të vjelave," ai shkuan: "Dheu i ligshtë bymyer me agim i ofroi tokës një fytyrë / Me bimë entuziaste dhe pemë të shkujdesura."  Këtë herë agimi paraqitet në një formë te re, ku momentet e para të ditës kanë lidhje të përhershme me vlerat gjeografike. Imazhi i tokës, të cilit poeti i ofron një "fytyrë" shtesë me gjelbërim të theksuar, është njëherësh befasues dhe tërësisht i njohur. Kjo shtresë artistike demonstron respektin e ndjeshëm të poetit Mai Văn Phấn për humanizmin dhe për çdo aspekt të kulturës vietnameze. Ai madje personifikon edhe atdheun e tij në një fenomen social me "fytyrë" krejt natyrale që të na përshëndesë. Tamam si toka e tij, edhe” Zanore në vesë” na ofron "fytyrën" e vet poetike për kënaqësinë, meditimin dhe reflektimin e lexuesit shqiptar anekënd botës.  

 

 

The Wild Rapture of Mai Van Phan

 

 

Gjekë Marinaj

 

Mai Van Phan is a poet whose work has received widespread recognition in his native Vietnam. He has published 15 collections of poetry during the last twenty years, and "Zanore në vesë" brings together selections from his impressive body of work. The poems translated here offer the Albanian reader a good introduction to the work of this singular poet. He is a master of poetic devices, and a keen observer of both the human heart and the physical landscapes of his homeland. To read Mai Van Phan’s poetry is to get swept away in his sophisticated language and skillful use of metaphor and imagery, while still remaining grounded in the real present world of day to day life. Mai Van Phan has devoted his career to crafting poetry to describe not only his home country and the people of Vietnam, but also the human condition at large. He writes about love and beauty, and the unstoppable cycles of nature, often within the same few lines.

 

Educated in both Hanoi and Minsk, Mai Van Phan is no provincial poet. Instead, his view of humanity is wide and inviting; his verses welcome the reader to travel not only to his birthplace along the Red River Delta in North Vietnam, but also inside, to the inner landscapes that guide us towards love, family, and the deep emotions that form the foundations of our inner lives. An award-winning poet who recently won the prestigious “Vietnam Writers’ Association” Award in 2010, the selected poems of Mai Van Phan that have been gathered in this volume are at once sophisticated and spare, and this book will be a welcome addition to any poetry lover’s shelf.

 

Several prominent threads are woven through Mai Van Phan’s body of work, including the sensory delights of his native Vietnam. In a poem dedicated to fellow writers and editors, Susan and Bruce Blanshard, Mai Van Phan describes an evocative natural scene at daybreak. The poem, entitled “At The Root of the World”” evokes thoughts of both the past and the future to come, while remaining firmly grounded in the present moment of the dawning day. The poem describes light emanating, then clarifies in the next line to specify that it’s not just light, but the first light of day: “Dawn emanates from there/ And illuminates the foot of the hill, a forest exit/ Birds depart in the early morning” The peaceful tone continues as the poem’s speaker imagines meeting his love interest in a nearby café, before finally reflecting that “True, very true/ all of us were born there” We get the sense that this “us” includes all of Mai Van Phan’s readers, that this birthplace is one found not only in Vietnam, but anyplace where we can see the first beautiful rays of sunlight before going to join someone we love.

 

The landscape is truly pervasive in these poems, even when it just serves as a backdrop to larger themes. In a vivid poem entitled “At the Pole Heads” Mai Van Phan includes the following image to evoke the notion of interconnectedness and connection: “when suddenly a butterfly’s wings grew on the rocky cliffs/ such gentleness causes trembling on the scaffolds” The metaphor succeeds; we suddenly find ourselves thinking of the adage about the effect of a butterfly’s wings, and yet we are also delighted by the contrast of those delicate wings with the rough image of the cliffs. Mai Van Phan excels at this kind of juxtaposition, and his pairing of disparate images serves to widen the world of his poems and helps extend his poetic reach into the larger global community.

 

Like the landscape, other natural elements appear frequently in these poems. Rain is undoubtedly the star player; it appears over and over again in many different costumes, depending on the mood of the poem. In a poem whose title echoes the earlier mediation on the dawn, “Unwittingly in Early Morning Sun” Mai Van Phan writes a short, simple narrative poem that describes the speaker taking a morning’s walk after a rainstorm while thinking of his beloved. The poem’s penultimate stanza reads: “A heavy rain, truly heavy/ Had given a bath to the little pebble/ This single image by itself/ Made me wildly enraptured with life” Mai Van Phan seems to write all of his poems from this place of pure rapture. He delights in language and in the natural world, and his careful verse show both artistic prowess as well as deep respect for the marvels of nature and humanity itself.

 

The reoccurrence of rain throughout these poems gives this collection a quiet, meditative quality, almost as if Mai Van Phan is lulling us with the promise of an indoor afternoon spent gazing out a gray window between poems. But a poet with Mai Van Phan’s reach is not content to merely deliver cozy poems, instead, he leverages the variety of the natural elements to artistic effect to create a range of emotions. In the simply titled, “From Raindrops” Mai Van Phan startles us from our typical understanding of rain by using vivid language to describe the rain: “Raindrops fall sharp and pointed” The line immediately grabs our attention for its unique take on rain, the way the strangeness evokes the emotional state of the poem’s speaker. Later, in the same poem, the speaker compares the raindrops to “pebbles running all over my body” This poem simultaneously communicates a unique perspective on a common natural phenomenon, while also describing a relatable mental state, that of a person who feels like the world is pressing down on them from all angles, even the normally forgiving sky.

 

As a final example of Mai Van Phan’s excellent use of rain imagery, we turn to two lines in the poem, “If” The poem is a meditation on dreaming that uses rain to turn the speaker from wakefulness into sleep: “It started raining/ And the dog and I, we both started dreaming” The use of rain to signify the transition from waking life to dreams seems to allude to its use in these selected poems. Mai Van Phan does a wonderful job of capturing the reality of his daily life and the life of those who live in Vietnam, but he is also intent on depicting the rich inner world of creativity and emotion.

 

It is where the concrete and the abstract intersect that we see the true greatness of Mai Van Phan’s work. He does not limit himself to merely recording a beautiful physical scene, nor does he keep his verse completely in the abstract without any semblance of reality. Instead, he blends the world of the body with the world of the soul in such a way that we can relate to both his beautiful imagery as well as the equally lovely turns of the heart.

 

Mai Van Phan seems to drive this notion home in several different poems that seem to equate the beloved with the beauty of the natural world. In a sweet, evocative poem entitled “Where the Sky Is Spacious” the speaker of the poem tells his beloved, “…your skin resplendent as the back of the moon/ sweet fruit and golden paddy resplendent as the back of the moon” By using repetition and metaphor, Mai Van Phan equates romantic love with natural beauty, and compares both the beloved and the natural bounty of Vietnam to the “resplendent” moon. This use of metaphor is echoed in several other poems that evoke the innocence of romantic love, as well as the comforting satisfaction of spending time with one’s beloved in a beautiful place.

 

At times playful, Mai Van Phan also uses his considerable poetic talents to present unexpected metaphors that delight and charm. In “The Wind Blew” another poem that brings together romance and nature, he writes of his beloved, “Like an inchworm you climbed on my body/ and whispering, nibbled all my fresh greens. - Con sâu đo em đu lên người anh/ thì thầm gặm hết những xanh non” The image is joyful and evokes the intimacy of romantic love while echoing the verdant natural imagery that Mai Van Phan has established throughout this collection of poems. In “The Right to Think About One’s Wish-lis” a longer poem full of rich metaphor and active verbs that move the lines quickly to the soft, delicate conclusion, Mai Van Phan continues to forge creative connections by using both repetition and metaphor: “flows through my mouth/ your soft body/ a body of perfume or fresh grasses just sprouting.”. By fully grounding meditations on love and romantic joy within the natural world, Mai Van Phan’s poems reflect a balanced sensibility that shows a writer working at the height of his powers.

 

In a 2000 interview with Hai Phong Weekend Journal, Mai Van Phan described his process as being one in which “the poem itself taught me the way to rewrite it” (tôi được bài thơ dạy lại mình cách viết). By closely following his own poetic vision, Mai Van Phan has created poems that reflect a unique vision and a clear voice. He uses repetition, metaphor, and strong imagery throughout, but each poem does seem to dictate its own terms. At times the tone of the poems in this collection is reverential and calm; other times the tone is more energetic, seemingly bursting with life. In the same interview with Hai Phong Weekend Journal, Mai Van Phan said that he couldn’t worry too much about his intended audience. He said that he must instead “hear only one’s heart tremble with heartfelt emotions” (chỉ nghe trái tim mình run rẩy với cảm xúc chân thành theo một quan niệm riêng) when composing a piece of poetry in order to fully communicate with “the past, the present…and the multi-layer future. - quá khứ, hiện tại và tương lai đa chiều và đa tầng” No matter what the subject matter or overall tone of the poem, one gets the sense in each of these lines that we are indeed experiencing the trembles of this gifted poet’s soul; and what a gift it is to be present for the movement of Mai Van Phan’s heart, mind, and poetic eye.

 

Love, the natural world, and deep gratitude for the ability to experience each of these joyous sensations fully—these are the hallmarks of the selected poems in this first Albanian edition volume from Vietnamese poet Mai Van Phan. The poems in  "Zanore në vesë" take the reader from spring to autumn, and back again. Mai Van Phan delves into the deep, meaningful interactions we all hope to have in our life, which makes these poems relatable and truly global in their scope. A poet of both his homeland and the greater world, Mai Van Phan uses sophisticated language and carefully crafted poetic devices while still remaining accessible to a general reading audience.

 

These poems express Mai Van Phan’s sense of being “wildly enraptured” with life, and they invite us to share that vision. In one of many poems that offers this ecstatic vision of the abundance of nature, “The Song of Harvest” he writes, “The fertile earth fused with dawn offers up a face/ with exuberant plants and trees in profusion” Again, we see dawn appear, and, this time, those first moments of day are depicted as being forever connected with the ripe bounty of the earth. The image of the earth offering up a “face” of abundant greenery is both surprising and completely familiar. These poems show us Mai Van Phan’s heartfelt dedication to the deep humanity that underlies every part of his native Vietnamese culture. Even the very land has a face to greet us with, and, like that land, "Zanore në vesë" also offers many “faces” in the form of poems to provide joy, delight and reflection for readers all across the world.