Tuệ Mỹ

Tác giả Tuệ Mỹ

Đọc bài thơ “Dặn em” của Mai Văn Phấn

Dặn em

Bông cúc ấy sắp tàn

Nhớ lấy màu hoa

Đan áo

(Rút từ tập thơ "hoa giấu mặt" Nxb Hội nhà văn 2012)

Mai Văn Phấn

Lời bình của tác giả Tuệ Mỹ:

"Dặn em", chắc hẳn đây là lời của nhân vật “anh” - nhà thơ, nói với người yêu hay với người bạn đời của mình. Vì chỉ có gắn bó mật thiết với người mình yêu dấu nên anh mới ân cần dặn dò. Anh "dặn em" điều gì?

Bông cúc ấy sắp tàn

Nhớ lấy màu hoa

Đan áo

Hoa cúc có nhiều loại: cúc vàng, cúc trắng, cúc tím, cúc Tây, cúc vạn thọ, cúc họa mi… nhưng Mai Văn Phấn không nói rõ tên loài cúc nào mà chỉ dùng từ "ấy". Với từ phiếm chỉ "ấy", có phải anh muốn gợi nhắc em về một kỷ niệm nào đó chăng? Có thể "bông cúc ấy" gắn liền với kỷ niệm tình yêu của anh và em, hai người yêu nhau khi mùa cúc đương độ. Hay gợi nhắc đến mẹ. Chẳng phải truyện dân gian "Bông cúc trắng" đã làm xúc động lòng người về tấm lòng hiếu thảo của con đối với mẹ. Nhưng có lẽ "bông cúc ấy" được dùng trong tình huống này là để nói về mùa thu. Vì bông cúc là tín hiệu của mùa thu, trong khi anh là thi sĩ. Thi sĩ và mùa thu từng được ví như đôi bạn tri kỷ, như gốc và ngọn, hình và bóng, gió và hương, quả và hạt, một biểu tượng kép... Trong cuộc đời cầm bút của mình, có người thơ nào mà không dành những vần thơ hay nhất cho mùa thu? Là thi sĩ nên anh rất mê đắm mùa thu, dĩ nhiên vậy. Trong nhiều bài thơ khác Mai Văn Phấn đã bộc bạch điều này:

Tiếng thu gọi ong về

Để biến tôi thành mật

(Thu về)

Thôi em đừng vặn! Đừng khêu !

Đáy thu thắp sáng trên nhiều ngọn cây

Anh vừa đọng xuống thu gày

Đã đông thành đá phủ đầy rêu xanh.

(Khúc cảm mùa thu)

Điều mà anh muốn em lưu ý là bông cúc ấy "sắp tàn". Bông cúc "sắp tàn" nghĩa là mùa thu sắp ra đi. Thu đến, thu đi là quy luật tự nhiên không ai ngăn cản được. Nhưng đối với người vốn mê đắm mùa thu như anh thì thu đi sẽ làm anh nuối tiếc vô cùng. Anh đã nói nỗi niềm này trong một bài thơ khác :

Từ đây sang bờ ấy gần lắm chứ

Thế mà xao xác hết mùa thu

Ai lịm vào sắc hoa mê đắm

Làm con đò kia phải quay lại đi tìm

(Nhịp thu về)

Vậy nên ngay lúc bông cúc "sắp tàn", em hãy "Nhớ lấy màu hoa/ Đan áo". Không phải "may áo" mà là "đan áo". Chắc hẳn đây là áo len mặc ấm lúc thu đi đông về. Anh không dặn đan áo cho ai (cho anh hay cho em) nhưng chắc là cho em vì màu hoa cúc (vàng, trắng) hợp với em hơn. Nói đến áo màu hoa cúc, ta lại nhớ đến câu thơ của Nguyên Sa "Áo nàng vàng anh về yêu hoa cúc". Đối với anh cũng thế, dù bông cúc có tàn, mùa thu có phôi pha nhưng chỉ cần nhìn thấy màu hoa cúc trên áo em thì anh sẽ cảm nhận mùa thu luôn hiện hữu bên mình. Áo len màu hoa cúc sẽ làm em ấm áp lúc thu tàn và cũng sẽ làm anh đỡ lạnh lòng khi mùa thu không còn nữa. Với việc đan áo có màu hoa cúc, em sẽ níu giữ mùa thu cho anh. Yêu mùa thu đến thế, tại sao anh không tự giữ lấy mùa thu cho mình mà "dặn em" giữ hộ? Phải chăng trong cảm quan của anh, em với mùa thu là một - Con người đồng nhất với thiên nhiên. Tình yêu anh dành cho em ở đây đã đồng hóa với tình yêu mùa thu, yêu thiên nhiên. Hướng tới cái đẹp, cái cao cả chính là đích đến, lý tưởng thẩm mỹ của nhà thơ.

Trở lại với hình ảnh "Bông cúc ấy", bài  thơ còn gợi đến nhiều liên tưởng khác. Bông cúc có tàn, mùa thu có phôi pha, điều đó hoàn toàn phù hợp với quy luật tự nhiên của đất trời. Nhưng màu hoa cúc sẽ mãi còn với thời gian nếu ta biết trân trọng giữ gìn (qua việc đan áo có màu hoa cúc). Phải chăng bông cúc là cái "xác" thu còn màu hoa cúc mới là "hồn cốt" mùa thu? "Xác" có thể tiêu biến nhưng "hồn" mãi thiêng liêng và bất biến. Vậy, cái thông điệp mà anh muốn "dặn em" có phải, chúng ta cần trân trọng, giữ gìn cái phần "hồn" quý giá thiêng liêng đó. Từ đây người đọc lại liên tưởng đến kiếp người. Con người sống trên cõi đời không thể thoát khỏi sự an bài của tạo hóa: sinh-lão-bệnh-tử. Mọi thể xác rồi sẽ về với cát bụi, mục nát cùng cỏ cây… nên ngay khi còn sống con người phải biết trân trọng, giữ gìn phẩm giá, nhân cách làm nên hồn cốt của mình, để trọn vẹn với nghĩa cao cả của một con người. Đó là phần tinh anh cao quý, cái giá trị con người có được trong cõi nhân sinh này. Đúng như cụ Nguyễn Du đã viết "Thác là thể phách/ còn là tinh anh".

Cùng trường liên tưởng đó, những hình ảnh thơ trên còn khiến người đọc nghĩ đến hai mặt vật chất và tinh thần trong đời sống xã hội. Vật chất cần thiết cho con người tồn tại nhưng nó sẽ mai một theo thời gian còn giá trị tinh thần thì vĩnh viễn. Văn hóa, đạo đức, lối sống, thái độ sống hợp đạo lý... đó là những giá trị tinh thần cao quý thiêng liêng mà một xã hội văn minh không thể thiếu. Đó cũng chính là cái phần "hồn" mà mỗi thành viên của xã hội phải trân trọng giữ gìn để góp phần xây dựng một xã hội tốt đẹp, văn minh.

Thơ vốn là loại hình nghệ thuật ngôn từ hàm súc cô đọng. Thơ ba câu lại càng hàm súc hơn bất kỳ loại thơ nào. "Dặn em", bài thơ chỉ với ba câu thơ cực ngắn nhưng lại mở ra những liên tưởng bất ngờ, rộng lớn cho người đọc. Người đọc thỏa sức sống trong không gian thơ được gợi lên từ nhịp điệu, hình ảnh, ngôn từ của bài thơ và chiêm nghiệm nhiều bài học triết lý nhân sinh cao quý trong đó.

Bình Định 19/01/2016

T.M

Tranh của Họa sỹ Adriana Candotti (Brasil)