Tuệ Mỹ
Tác giả Tuệ Mỹ
Đọc bài thơ “Tháng giêng” của Mai Văn Phấn
Tháng
giêng
Váy đỏ
Em dạo quanh cây phượng
Chưa hé nụ.
(Rút từ tập
thơ “hoa giấu mặt”, Nxb. Hội Nhà văn, 2012)
Mai
Văn Phấn
Lời bình của tác giả Tuệ
Mỹ:
Tháng giêng mở đầu của năm tính theo Nguyệt lịch, cũng là tháng
đầu tiên của mùa xuân. Dân gian có câu "Tháng giêng là tháng ăn chơi".
Khi nói đến tháng giêng người ta nghĩ đến ngày Tết, các lễ hội rộn ràng. Hình
ảnh "váy đỏ" của nhân vật Em xuất hiện ngay từ đầu bài thơ như một
tín hiệu của mùa xuân, của trăm hoa khoe sắc đưa hương. Tại sao không là váy
hoa mà là "váy đỏ"? Váy hoa chẳng phải phù hợp hơn với mùa xuân trăm
hoa khoe sắc thắm hay sao? Nhưng "váy đỏ" mới là tín hiệu đặc biệt
của thơ ca. Nó được xuất hiện đột ngột và tình cờ trong một bài thơ ngắn, tối
giản, báo trước một quy luật tất yếu của thiên nhiên.
Màu đỏ thường gợi lên cảm xúc mãnh liệt, nồng nàn, cháy bỏng… Theo
thuật phong thủy, màu đỏ sẽ làm cho con người tự giác hành động nhanh hơn, cảm
thấy mạnh mẽ hơn trong những lúc khó khăn, nguy hiểm. Trong hội họa, kiến trúc
và thơ ca, màu đỏ thường gợi liên tưởng về hòn than trong lò, mặt trời chói
chang, về ngọn lửa cháy rực. Điều nay đã được nhà thơ Vũ Quần Phương thể hiện
trong bài thơ "Áo đỏ" của ông:
Áo đỏ em đi giữa phố đông
Cây xanh như cũng ánh theo hồng
Em đi lửa cháy trong bao mắt
Anh đứng thành tro, em biết không?
Vậy, màu "đỏ" của váy Em phải chăng là ngọn lửa của khát
vọng, ước mơ, hoài bão tuổi trẻ. Màu đỏ ấy không thắp lửa "trong bao mắt",
không khiến anh thành "tro" như màu đỏ áo của cô gái trong thơ Vũ
Quần Phương, mà nó tự thắp sáng trong tim Em một khát khao mãnh liệt, một tình
yêu nồng cháy đối với cuộc đời.
Có một điều kỳ lạ là mặc "váy đỏ" sao Em không đi dự lễ
hội hoặc đi dạo giữa phố đông người, đi dạo giữa muôn hoa khoe sắc của mùa xuân
mà lại "dạo quanh cây phượng / Chưa hé nụ"? Phượng chỉ nở hoa vào mùa
hè. Còn lúc này đang ở tháng giêng nên phượng "chưa hé nụ" là phải rồi.
Mà phượng chưa hé nụ thì có gì hấp dẫn để Em "dạo quanh" chứ? Đây lại
là một hình ảnh thơ lạ gợi bao điều liên tưởng nữa. "Nụ" hoa phượng
"chưa hé" nhưng chắc chắn "sẽ hé" và sẽ "bừng nở"
hoa thắp lửa cả một vùng trời. Cũng như Em, hoài bão, ước mơ trong Em đang ấp ủ
như những "nụ" hoa phượng kia chờ đến lúc thích hợp nó sẽ cháy bùng
như hoa phượng nở rộ. Nhà thơ đã nhìn thấy màu hoa phượng đỏ từ “Tháng giêng”. Ở
đây, Em và Thiên nhiên chính là sự thống nhất, là “muôn pháp về một” (Công án
thiền), là sự đồng nhất, cùng quy luật chuyển động của vũ trụ, thế giới đa cực…
Bài thơ ba câu cực ngắn nhưng hàm chứa một thông điệp cuộc sống
rất thâm thúy: sống, con người (nhất là tuổi trẻ) phải có khát vọng, ước mơ tốt
đẹp. Khát vọng, ước mơ đó cần phải được ấp ủ, nuôi dưỡng ngay từ đầu để đến lúc
thích hợp sẽ biến nó thành hiện thực. Có như thế thì cuộc sống con người mới có
ý nghĩa cao quý.
Nghệ thuật thể hiện chủ đề của bài thơ thật đặc sắc. Hình ảnh thơ
mang nhiều ý nghĩa biểu trưng và gợi nhiều liên tưởng. Tiêu đề "Tháng
giêng" cùng với hình ảnh người Em gái nhỏ chẳng phải là hiện thân của tuổi
trẻ? Màu đỏ của váy em cùng trường liên tưởng với màu đỏ của hoa phượng sẽ nở,
chẳng phải là biểu tượng cho khát vọng, ước mơ cháy bỏng của tuổi thanh xuân?
"Tháng giêng" mà trung tâm là màu "đỏ" của váy Em đã làm bật
nổi chủ đề của bài thơ.
Bài thơ "Tháng giêng" là một trong những bông "hoa giấu
mặt" của nhà thơ Mai Văn Phấn. Người đọc phải "nhìn bằng góc mắt nghiêng
của mình" (Pornpen Hantrakool, giáo sư - dịch giả người Thái Lan) mới thấy
hết vẻ đẹp hàm ẩn và đa nghĩa của bài thơ.
17/9/2015
T.M

Tranh của Tarsila do Amaral