Lê Quốc Hán

Tắm bằng ngọn đèn

Tắm đầu năm

thanh tẩy mãi vẫn không thấy sạch

quay về tắm bằng ngọn đèn

thử đưa bờ vai về phía ánh sáng

rồi cả hai tay

bàn chân, cằm, đầu gối

cả đôi tròng mắt và tiếng ho khan

xối ánh sáng vào từng góc khuất

góc khuất như lò thúc mầm

như thép nóng đem tôi vào nước

như quả trứng trong ổ đang ấp

rễ thân cành đã chiết đâm ngang

tắm gội cho mùa xuân về

vừa lặn vào ánh sáng

vừa gọi thầm ông bà, cha mẹ

cơ thể bốc cao về phía ngọn đèn

vừa xối mạnh vừa gọi tên em

ánh sáng bồng bềnh bụng mang dạ chửa

thử gọi một ai xa lắc xa lơ

ngọn đèn lặng phắc càng tỏ

càng tỏ.

Mai Văn Phấn

Lời bình của nhà thơ Lê Quốc Hán:

Ngày còn nhỏ, mẹ thường tắm tất niên cho chúng tôi. Người ra vườn hái đủ các loại lá thơm: nào bưởi, nào chanh, nào sả, nào hương nhu… đem vào nấu trong một nồi nước to và sạch, để nguội rồi đổ chậm từ đầu xuống chân mỗi đứa. Rồi người vừa kỳ chúng tôi thật sạch, vừa đọc thầm những câu kinh để đuổi ma quỷ ra khỏi linh hồn lũ trẻ. Bởi vậy khi đọc bài thơ “Tắm đầu năm” của nhà thơ Mai Văn Phấn, những kỷ niệm ấu thơ lại hiện về làm xao xuyến lòng tôi.

Nhưng “Tắm đầu năm” của Mai Văn Phấn khác hẳn với việc tắm thông thường, không phải bằng nước, bằng nắng, hay bằng bùn mà tắm bằng ngọn đèn, với một động tác xối ánh sáng vào từng góc khuất, với một không khí trang nghiêm và một nghi lễ thiêng liêng: tắm gội cho mùa xuân về/ vừa lặn vào ánh sáng/ vừa gọi thầm ông bà, cha mẹ. Và trong phút chốc người đang tắm bất chợt như được lên đồng: cơ thể bốc cao về phía ngọn đèn. Tuy nhiên, sự lạ hóa của “Tắm đầu năm” vẫn rất gần gũi với mọi người qua các hình ảnh quen thuộc: hai tay/ bàn chân, cằm, đầu gối/ cả đôi tròng mắt và tiếng ho khan; qua cách so sánh rất gần với dân gian: góc khuất như lò thúc mầm/ như thép nóng đem tôi vào nước/ như quả trứng trong ổ đang ấp/ rễ thân cành đã chiết đâm ngang. Rồi không khí trang nghiêm ấy, nghi lễ thiêng liêng ấy bất chợt bị phá vỡ bởi một hành động hết sức bất ngờ: vừa xối mạnh vừa gọi tên em/ ánh sáng bồng bềnh bụng mang dạ chửa. Hình như thi nhân linh cảm được giây phút không gian bị nghiêng lệch ấy, nhịp thời gian bị chặn đứng ấy, Người liền cứu vãn lại bằng một việc làm bất ngờ không kém: thử gọi một ai xa lắc xa lơ. Và may thay, Người đã cứu vãn kịp:ngọn đèn lặng phắc càng tỏ/ càng tỏ.

Bằng bút pháp tượng trưng hiện đại kết hợp nhuần nhuyễn với miêu tả truyền thống, Mai Văn Phấn đã vẽ lên một bức tranh “Tắm đầu năm” vừa ảo vừa thực, ngỡ như nhắm mắt lại vẫn hình dung rõ mồn một từng động tác, từng ý nghĩ của nhân vật đang nghiêm cẩn thực hiện lễ tẩy trần đầu năm.

Trong thời đại chủ nghĩa vật chất đang tác oai ác quái ngày nay, thể xác và tâm hồn chúng ta quanh năm bị vấy bẩn, việc tắm tất niên hay tắm đầu năm không thể thiếu. Nhưng chỉ với cách tắm thông thường, chúng ta làm sao tẩy hết bụi trần. Chỉ có tắm bằng ngọn đèn, tắm bằng ánh sáng tâm linh với một tấm lòng tôn kính và bằng một nghi lễ thiêng liêng như “Tắm đầu năm” mới mong thanh tẩy được mình để đón mùa xuân đang tới.

Thành Vinh, 1/7/2011

L.Q.H

(Báo Người Hà Nội số 45, 2011)