Đỗ Trọng Khơi

Đọc “Tắm đầu năm” của Mai Văn Phấn

Tắm đầu năm

thanh tẩy mãi vẫn không thấy sạch

quay về tắm bằng ngọn đèn

thử đưa bờ vai về phía ánh sáng

rồi cả hai tay

bàn chân, cằm, đầu gối

cả đôi tròng mắt và tiếng ho khan

xối ánh sáng vào từng góc khuất

góc khuất như lò thúc mầm

như thép nóng đem tôi vào nước

như quả trứng trong ổ đang ấp

rễ thân cành đã chiết đâm ngang

tắm gội cho mùa xuân về

vừa lặn vào ánh sáng

vừa gọi thầm ông bà, cha mẹ

cơ thể bốc cao về phía ngọn đèn

vừa xối mạnh vừa gọi tên em

ánh sáng bồng bềnh bụng mang dạ chửa

thử gọi một ai xa lắc xa lơ

ngọn đèn lặng phắc càng tỏ

càng tỏ.

Mai Văn Phấn

Lời bình của nhà thơ Đỗ Trọng Khơi:

Tắm đầu năm, ở đây là tắm bằng ánh sáng. Và bởi lẽ “thanh tẩy mãi vẫn không thấy sạch”, không có hình thức “tắm” nào khác cho sạch được mới phải về nhà, thắp đèn lên để tắm bằng “ánh sáng”. Rõ là nhu cầu cần được “sạch” không chỉ cho làn da, thân thể. Ở tình huống không gian thơ này, điều căn cốt là nhu cầu “thanh tẩy” tâm hồn, ý thức, tư tưởng. Điều mong này kể cũng không có gì lạ. Điểm mới, lạ của thơ là ở cách trình bày, ở cách làm khác câu chữ trong biểu đạt ý tưởng.

Thử đưa bờ vai về phía ánh sáng/ rồi hai tay/ bàn chân, cằm, đầu gối/… những thao tác và vật thể được đưa ra tắm vẫn trong dạng thể hình dung được. Sự chờ đợi cuộc thanh tẩy chỉ thật diễn ra khi câu thơ “cả đôi chòng mắt và tiếng ho khan” xuất hiện. Vậy là vật thể “đôi chòng mắt”, khả năng nhìn, sử dụng ánh sáng và thậm chí cả âm thanh “tiếng ho khan” cũng được tắm, cũng cần được thanh tẩy. Ngôn ngữ diễn ra tới đây vẫn trong nhịp điệu, phép tắc đối đãi cho phép. Nó cho thấy một nhịp điệu sống có tiến trình, không đột ngột. Thật tự tin, bình thản trong công việc của mình. Chính vì vậy, cuộc tắm rửa, thanh tẩy tâm hồn, ý thức, tư tưởng mới diễn ra, mới đủ sức làm thứ việc này. Công cuộc nhằm tái tạo, tái sinh lại đời sống:

Xối ánh sáng vào từng góc khuất

Góc khuất như lò thúc mầm

Như thép nóng đem tôi vào nước

Như quả trứng trong ổ đang ấp

Rễ thân cành đã chiết đâm ngang…

Qủa thực là vậy. Và chỉ nhờ vậy, trong dòng ánh sáng đó mới cho thấy được hiện thực hình ảnh người vợ đang “bụng mang dạ chửa” – nghĩa là cũng trong khả năng “sinh nở”, và cho thấy “ông bà” – tổ tiên, quá khứ. Tới đây, thơ đã tạo ra một trạng thái sống đồng hiện, huyền ảo. (Cứ bảo, thơ Mai Văn Phấn là thơ hiện đại – hậu hiện đại, là Tây, không chỉ có thế. Thơ ông vẫn gần với thi pháp cổ tích, cổ điển phương Đông).

Với không gian nghệ thuật: Đồng hiện, huyền ảo, qua bài thơ Tắm đầu năm cho phép thơ Mai Văn Phấn mở đường biên biểu tượng rất rộng. Trong không gian sống này, ngõ hầu tư duy thơ ông tiếp cận tới được cả những vùng sống tối khuất nhất của quá khứ, của tương lai, của tâm thức: “thử gọi một ai xa lắc xa lơ/ ngọn đèn lặng phắc càng tỏ/ càng tỏ”…

Mới, lạ trong trình bày, biểu đạt ý tưởng mà vẫn không xa lạ với phương pháp nghệ thuật cổ điển. Đây là thành công, một đóng góp quý của nhà thơ Mai Văn Phấn cho nền thơ Việt Nam đương đại.

Đ.T.K

 (trannhuong.com)